Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους κεντρώα πολιτικά ρεύματα έχασαν την εξουσία πέρυσι, ενώ άλλα αντιμετωπίζουν τον ίδιο κίνδυνο το 2025. Ο πρώτος είναι ο πληθωρισμός: κατηγορήθηκαν -όχι εντελώς δίκαια- για μια παγκόσμια αύξηση των τιμών που είχε περισσότερο να κάνει με την πανδημία παρά με δικά τους λάθη. Ο δεύτερος, η μετανάστευση, μοιάζει ασυγχώρητο λάθος.
Στις ΗΠΑ, όπου ο Ντόναλντ Τραμπ έκανε τα σύνορα με το Μεξικό κορυφαίο προεκλογικό ζήτημα, το μερίδιο του πληθυσμού που έχει γεννηθεί στο εξωτερικό αυξήθηκε σε περισσότερο από 14% το 2023, από λιγότερο από 5% το 1970. Στον Καναδά, έχει σκαρφαλώσει στο 23%.
Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της μετανάστευσης είναι αμφιλεγόμενες, με τα οφέλη να κατανέμονται ευρέως και το κόστος να το πληρώνουν κυρίως γηγενείς εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης. Η μετατόπιση από ένα περισσότερο ή λιγότερο σταθερό ρεύμα μεταναστών σε έναν μεταναστευτικό "χείμαρρο" έχει εντείνει την πόλωση. Τα λαϊκιστικά κόμματα έσπευσαν να την αξιοποιήσουν. Τα κεντρώα κόμματα, πάλι, άργησαν να αλλάξουν ρότα.
Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η μετανάστευση είναι καλό πράγμα. Το δυναμικό ανάπτυξης μιας οικονομίας είναι συνάρτηση του μεγέθους και της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού. Οι μετανάστες συνεισφέρουν και στα δύο. Στην Αυστραλία, ο αντίκτυπος είναι τόσο σημαντικός που με τους μετανάστες η οικονομία αναπτύσσεται, ενώ χωρίς αυτούς θα συρρικνωνόταν.
Σε επίπεδο μικροοικονομίας, η κατανομή των αποτελεσμάτων έχει σημασία. Τα νοικοκυριά υψηλού εισοδήματος κερδίζουν, καθώς οι μετανάστες μειώνουν το κόστος στα πάντα, από ένα γεύμα μέχρι τη φροντίδα των παιδιών. Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος χάνουν όταν μετανάστες αναλαμβάνουν εργασίες κατασκευών και υπηρεσιών με μισθούς που δεν θα δέχονταν οι γηγενείς εργαζόμενοι.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι επίσης αμφίσημες. Το ιδανικό σενάριο είναι οι νεοφερμένοι να κομίζουν κάτι νέο και ξεχωριστό, χωρίς να μεταλλάσσουν τα ντόπια εθνικά στοιχεία. Υπάρχει άλλωστε μια ηθική επιταγή να ανοίγουμε την πόρτα σε οποιονδήποτε διαφεύγει από απειλή βίας και διώξεων.
Λαϊκισμός
Απέναντι σε αυτή την οπτική υπάρχουν οι φόβοι για διάβρωση της εθνικής κουλτούρας και του τρόπου ζωής. Το 2023, το "Μωάμεθ" ξεπέρασε το "Νόα" ως το πιο δημοφιλές όνομα για τα μωρά που γεννήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο - γεγονός εξοργιστικό για πολλούς γηγενείς Βρετανούς.
Οι πολιτικοί του "κατεστημένου” βλέπουν κυρίως τα θετικά. Ο κάποτε υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Ρόμπιν Κουκ χαρακτήριζε το κοτόπουλο tikka masala "πραγματικό βρετανικό εθνικό πιάτο", η Άνγκελα Μέρκελ έλεγε "μπορούμε να τα καταφέρουμε" καλωσορίζοντας τους Σύρους πρόσφυγες στη Γερμανία, ενώ ο Τζεμπ Μπους αυτοκτόνησε πολιτικά, χαρακτηρίζοντας την παράνομη μετανάστευση στις ΗΠΑ "πράξη αγάπης". Οι οικονομολόγοι του κυρίαρχου ρεύματος πράττουν το ίδιο.
Τα λαϊκιστικά κόμματα, αντίθετα, δεν έχουν πρόβλημα να αγκαλιάσουν την αρνητική οπτική. Ο ισχυρισμός του Τραμπ ότι οι μετανάστες έτρωγαν (κυριολεκτικά) γάτες και σκυλιά και (μεταφορικά) το μεσημεριανό γεύμα μαύρων και λατίνων εργατών τον βοήθησε να κερδίσει τις εκλογές. Τα εθνικιστικά κόμματα της Ευρώπης - από το Reform UK έως την AfD και τον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν - τραγουδούν το ίδιο φυλετικό "άσμα".
Τα εγχειρίδια οικονομικών, ωστόσο, είναι ξεκάθαρα. Η μεγαλύτερη προσφορά ωθεί προς τα κάτω τις τιμές, εν προκειμένω τους μισθούς εργατών χαμηλής ειδίκευσης. Η μεγαλύτερη ζήτηση, π.χ. για κατοικίες χαμηλού κόστους, αυξάνει το κόστος στέγασης.
Είναι αυτή η αρνητική όψη που ξεκάθαρα βρίσκει απήχηση στους ψηφοφόρους. Σε εκλογές επί εκλογών κατά τη διάρκεια του 2024, τα κόμματα που υπόσχονταν μια πιο αυστηρή γραμμή για τη μετανάστευση αύξησαν την ισχύ τους. Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ κέρδισε δεύτερη θητεία. Στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός ήρθε πρώτο κόμμα στον α’ γύρο των βουλευτικών εκλογών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η υποστήριξη για το Reform UK του Ν. Φάρατζ αυξάνεται. Η AfD βρίσκεται δημοσκοπικά στη δεύτερη θέση ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Φεβρουαρίου στη Γερμανία.
Ως αποτέλεσμα, οι θύρες για τους μετανάστες είναι τώρα έτοιμες να κλείσουν, παρά τις προειδοποιήσεις για τον πόνο που έρχεται. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι αν ο Τραμπ εκπληρώσει την απειλή του να απελάσει περισσότερους μετανάστες από τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, το πλήγμα στην οικονομία των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι έως 3% του ΑΕΠ.
Οι σκληρές αντιμεταναστευτικές πολιτικές δεν αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Η αντίθεση μεταξύ φτώχειας και βίας στις χώρες καταγωγής και ευημερίας και σταθερότητας στις χώρες προορισμού είναι τόσο μεγάλη που πάντα θα υπάρχει κίνητρο μετανάστευσης.
Λύσεις
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Πρώτον, τα κεντρώα κόμματα πρέπει να ανακτήσουν τη θέση τους στη συζήτηση. Το να μιλάς για τα θετικά της μετανάστευσης είναι καλό. Το να αγνοείς τα αρνητικά δεν είναι. Τα πραγματικά εισοδήματα της εργατικής τάξης της Αμερικής άρχισαν μια παρατεταμένη διολίσθηση τη δεκαετία του 1990, όταν ο αριθμός των μεταναστών άρχισε να αυξάνεται. Απέναντι σε αυτή τη βιωμένη εμπειρία, τα ακαδημαϊκά επιχειρήματα δεν πιάνουν τόπο.
Δεύτερον, πρέπει να δεσμευτούν να ανακτήσουν τον έλεγχο των συνόρων. Το 2024, ο Τραμπ κόμισε ένα απλό μήνυμα: ολοκληρώστε την κατασκευή του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό. Θυμάται κανείς το μήνυμα της Κάμαλα Χάρις; Τα κυρίαρχα κόμματα θέλουν να κρατήσουν ανοικτή την πόρτα στους αναγκαίους για την οικονομία μετανάστες. Πρέπει να δείξουν ότι κατανοούν τη σημασία του να την κρατούν κλειστή για όλους τους υπόλοιπους.
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, πρέπει να αναγνωριστούν τα αποτελέσματα στη διανομή της πίτας και να αποζημιωθούν οι ηττημένοι. Για δεκαετίες, οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικανοί στις ΗΠΑ ισχυρίζονταν ότι το ελεύθερο εμπόριο ήταν θετικό, ενώ οι ντόπιοι εργάτες που εκτοπίζονταν όσο οι φτηνές εισαγωγές πλημμύριζαν την αγορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το μήνυμα εμπορικού προστατευτισμού του Τραμπ βρήκε ένα δεκτικό κοινό.
Απόδοση - Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος
