Του Ariel Cohen
Οι εντυπωσιακές εκδηλώσεις στη Σύνοδο Κορυφής στην Τιαντζίν οργανώθηκαν προσεκτικά για να αναδείξουν το πολιτικό μπλοκ του Σι Τζινπίνγκ με επίκεντρο το Πεκίνο, το οποίο φιλοδοξεί να ανταγωνιστεί την Ουάσινγκτον. Η αμερικανική κυβέρνηση υιοθετεί μια ατζέντα "Πρώτα η Αμερική" και χρησιμοποιεί τους δασμούς ως μέσο πίεσης στην εξωτερική πολιτική της. Στο μεταξύ, ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να έχει δίκιο όταν γράφει: "Παρακαλώ, δώστε τις θερμότερες ευχές μου στον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Κιμ Γιονγκ Ουν, καθώς συνωμοτείτε εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής".
Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ), που ιδρύθηκε το 2001, συχνά δίνει έμφαση στη ρητορική και όχι στην ουσία. Φέτος, όμως, σημειώθηκε μια σημαντική αλλαγή, με τα κράτη-μέλη, με επικεφαλής την Κίνα, να προωθούν τον οικονομικό ανταγωνισμό ως τον κύριο δρόμο για την αμφισβήτηση του μεταπολεμικού παγκόσμιου περιβάλλοντος με επίκεντρο τις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος της Κίνας δεσμεύθηκε να "ανοίξει" το κινεζικό παγκόσμιο σύστημα πλοήγησης BeiDou για τα μέλη Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης ώστε να ανταγωνιστεί το GPS. Ακόμα πιο σημαντικό, ο Σι ανακοίνωσε την ίδρυση της Τράπεζας Ανάπτυξης του ΟΣΣ, πρωτοβουλία που υποστηρίζεται από την Κίνα και αποσκοπεί στη χρηματοδότηση υποδομών στην Ευρασία. Το έργο αυτό βρισκόταν σε εξέλιξη εδώ και καιρό, αλλά η Μόσχα το είχε μπλοκάρει, προσκολλημένη στην ιδέα ότι η περιοχή είναι "αυλή" της.
Η Μόσχα πλέον αλλάζει τη στάση της, υιοθετώντας την πρωτοβουλία του Πεκίνου. Αυτή είναι η τελευταία από μια μακρά σειρά παραχωρήσεων του Κρεμλίνου στη σχέση του με το Πεκίνο. Η Ρωσία χρειάζεται την Κίνα περισσότερο από ό,τι η Κίνα χρειάζεται τη Ρωσία. Και οι δύο πλευρές το γνωρίζουν αυτό, και το Πεκίνο είναι πρόθυμο να εμβαθύνει τη στρατηγική εξάρτηση της Ρωσίας. Οι προμήθειες όπλων και οι συμφωνίες για την ενέργεια που προωθούσε η Μόσχα θα μπορούσαν να είχαν οδηγήσει τη Ρωσία στη νίκη επί της Ουκρανίας αμέσως μετά την εισβολή της το 2022, αλλά η Κίνα τις καθυστέρησε σκόπιμα. Ο Σι άφησε τη Μόσχα να αιμορραγεί, ώστε το Πεκίνο να εξασφαλίσει καλύτερη διαπραγματευτική θέση. Αυτή η δυναμική είναι παρούσα σε όλους τους τομείς της σινο-ρωσικής συνεργασίας. Είναι πιο εμφανής στον τομέα της ενέργειας. Η Ρωσία χρησιμοποίησε τη Σύνοδο Κορυφής για να προωθήσει τον εμβληματικό αγωγό φυσικού αερίου Power of Siberia 2 προς την Κίνα. Ωστόσο, και αυτή η συμφωνία είναι ακόμη μία ένδειξη της υπεροχής του Πεκίνου.
Ο αγωγός Power of Siberia 2 και η ρωσική στρατηγική
Οι ενεργειακές συμφωνίες που ανακοινώθηκαν στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης αποκάλυψαν το πραγματικό κόστος από τη στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή. Λίγο πριν τη Σύνοδο, η Gazprom υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τη Μογγολία, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο της Ουλάν Μπατόρ ως χώρας διέλευσης για τον αγωγό Power of Siberia 2. Λίγες μέρες μετά, ο CEO της Gazprom, Alexey Miller, παρουσίασε ένα "νομικά δεσμευτικό μνημόνιο" με την κινεζική CNPC για την κατασκευή του αγωγού. Ο Power of Siberia 2 θα μεταφέρει 50 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως από τη δυτική Σιβηρία στη βόρεια Κίνα μέσω Μογγολίας. Μαζί με την επέκταση του Power of Siberia 1 (από 38 σε 44 δισ. κυβικά μέτρα) και του μικρότερου διαδρόμου στην Άπω Ανατολή (στα 12 δισ. κυβικά μέτρα έως το 2027), οι ετήσιες ροές φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Κίνα θα μπορούσαν να προσεγγίσουν τα 100 δισ. κυβικά μέτρα, που αντιστοιχούν περίπου στα 2/3 των παλαιότερων εξαγωγών της Μόσχας προς την Ευρώπη. Υπάρχει όμως ένα μειονέκτημα, και όχι προς όφελος της Ρωσίας.
Οι αγωγοί της Σιβηρίας είναι κάτι περισσότερο από υποδομές. Αποτελούν "σανίδα σωτηρίας" για μια χώρα που έχει αποκοπεί από τη μεγαλύτερη αγορά ενέργειας. Οι κυρώσεις και η διαφοροποίηση του εφοδιασμού της Ευρώπης με φυσικό αέριο έχουν μειώσει το εμπόριο φυσικού αερίου της Ρωσίας με την Ευρώπη. O Power of Siberia 2 δίνει τη δυνατότητα στη Ρωσία να επαναχρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο της δυτικής Σιβηρίας που προοριζόταν για την Ευρώπη. Από πολιτική άποψη, η συμφωνία σηματοδοτεί ότι η Μόσχα έχει εγκαταλείψει κάθε ελπίδα για επαναπροσέγγιση με τη Δύση. Ο Κωνσταντίν Κοσάτσεφ, αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας και πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Συμβουλίου, το είπε χωρίς περιστροφές: "Η κατεύθυνση προς τη Δύση δεν είναι ελπιδοφόρα και η Μόσχα δεν περιμένει πλέον να το συνειδητοποιήσει η Ευρώπη". Η Ρωσία ενδέχεται να πάρει περαιτέρω αποστάσεις από τη Δύση, μια σχέση με ιστορία 300 ετών, που ξεκίνησε όταν ο Τσάρος Πέτρος ο Μέγας "άνοιξε το παράθυρο" προς την Ευρώπη, νικώντας τη Σουηδική Αυτοκρατορία και υπογράφοντας τη Συνθήκη του Νίστατ το 1721.
Για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος πρότεινε για πρώτη φορά το 2006 την κατασκευή ενός αγωγού προς την Κίνα μέσω της δυτικής οδού, ο Power of Siberia 2 είναι ένα προσωπικό έργο που έχει καθυστερήσει πολύ για οικονομικούς λόγους. Οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν το 2008, όταν η Gazprom και το Πεκίνο δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε αμοιβαία αποδεκτούς όρους. Αντ' αυτού, η Ρωσία κατασκεύασε τον Power of Siberia 1 μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και άρχισε να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Κίνα το 2019. Από το 2022, η Ρωσία προέτρεψε επανειλημμένα την Κίνα να δράσει γρήγορα για να σώσει την οικονομία της από τις αναπόφευκτες στερήσεις που θα προκληθούν από την κατάρρευση της δυτικής αγοράς. Η Κίνα, από την πλευρά της, έχει επανειλημμένα αρνηθεί, προτιμώντας να αποσπάσει περισσότερες παραχωρήσεις από τη Μόσχα. Η νέα συμφωνία για τον Power of Siberia 2 αναβιώνει το όραμα του Πούτιν, αλλά πλέον από ανάγκη και όχι από επιλογή.
Η Ρωσία αναλαμβάνει το κόστος, η Κίνα επωφελείται
Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η κατασκευή του Power of Siberia 2 θα κοστίσει περίπου 25 δισ. δολάρια. H Gazprom έχει ξεκινήσει ήδη την κατασκευή ενός τμήματος μήκους 410 χιλιομέτρων, μέσω διαγωνισμού που κέρδισε το 2023 έναντι 11,9 δισ. ρουβλίων (περίπου 125 εκατ. δολάρια). Σε αντίθεση με πολλά κινεζικά έργα που υλοποιούνται στο εξωτερικό, το Πεκίνο δεν θα χρηματοδοτήσει το ρωσικό τμήμα. Το βάρος πέφτει στην Gazprom, που οι πρόσφατες οικονομικές της επιδόσεις ήταν απογοητευτικές. Οι Ρώσοι καταναλωτές θα νιώσουν επίσης πίεση. Οι εγχώριες τιμές του φυσικού αερίου αναμένεται να αυξηθούν άνω του 50% μέσα σε τρία χρόνια, επιδοτώντας ουσιαστικά τις εξαγωγές προς την Κίνα.
Η Δρ Τατιάνα Μιτρόβα, συνεργάτιδα στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια, σημειώνει: "Όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλο έργο υποδομής στη Ρωσία, οι μίζες και το κέρδος παίζουν ρόλο σε επίπεδο εργολάβων και προσωπικών συμφερόντων. Αλλά στην περίπτωση του Power of Siberia 2, η βασική κινητήρια δύναμη για τον πρόεδρο Πούτιν είναι το γεωπολιτικό σημαινόμενο - τα πλούτη για τη ρωσική ελίτ έρχονται σε δεύτερη μοίρα".
Η τιμολόγηση παραμένει αδιαφανής, αλλά ευνοεί το Πεκίνο. Στο πλαίσιο του Power of Siberia 1, τα κέρδη της Gazprom είναι κατά 45-50% λιγότερα ανά κυβικό μέτρο σε σύγκριση με τα κέρδη που αποκόμιζε από την Ευρώπη. Όσον αφορά τον Power of Siberia 2, το Πεκίνο φέρεται να πίεσε ώστε να καταβάλλει αντίτιμο κοντά στις επιδοτούμενες εγχώριες τιμές της Ρωσίας. Ο Πούτιν παραδέχτηκε ότι η συμφωνία προσέφερε "ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για τους Κινέζους φίλους μας", αν και προσπάθησε να δώσει μια θετική χροιά σε αυτή την εξέλιξη.
Ο τρόπος διαπραγμάτευσης της Κίνας είναι σταθερά αργός, μεθοδικός και αμείλικτος στην αναζήτηση καλύτερων όρων, όπως αποδεικνύεται από τις συνομιλίες για τον Power of Siberia 2 που διαρκούν πάνω από μια δεκαετία. Μόνο μετά την κατάρρευση της ευρωπαϊκής αγοράς για τη Ρωσία, το Πεκίνο συμφώνησε να προχωρήσει. Και πάλι, οι λεπτομέρειες παραμένουν ασαφείς, καθώς η συμφωνία για το έργο αφήνει να καθοριστούν η τελική φόρμουλα τιμολόγησης και η χρηματοδοτική μέθοδος σε μεταγενέστερη ημερομηνία.
Η Ρωσία έχει γίνει ο μικρότερος εταίρος
Για τη Μόσχα, ο αγωγός εδραιώνει τον υποδεέστερο ρόλο της στη συνεργασία με την Κίνα. Πρόκειται για αντιστροφή του άξονα Μόσχα-Πεκίνο υπό τον Στάλιν και τον Μάο, όταν η ΕΣΣΔ σαφώς είχε το πάνω χέρι. Κάποτε, οι ρωσικές ελίτ εξέταζαν με μεγάλη προσοχή το ενδεχόμενο να στραφούν προς την Ανατολή, προτιμώντας την Ευρώπη για την εκπαίδευση, τις επενδύσεις, τις διακοπές τους κ.ά. Ωστόσο, η επιθετικότητα της Ρωσίας και οι κυρώσεις που της επιβλήθηκαν είχαν ως αποτέλεσμα να κλείσουν αυτοί οι δρόμοι. Σήμερα το Κρεμλίνο στηρίζεται σημαντικά στο Πεκίνο, όχι μόνο για την εμπορική του δραστηριότητα, αλλά και για να προμηθεύεται στρατιωτικό εξοπλισμό ή να λαμβάνει διπλωματική κάλυψη. Σε αντάλλαγμα, αποδέχεται την πρωτοκαθεδρία της Κίνας στο πλαίσιο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης παραχωρεί οικονομικούς όρους στον τομέα της ενέργειας και ανέχεται να είναι δεύτερο.
Η θέση αυτή ενισχύθηκε με μια κινεζική παραχώρηση που δεν είχε σχέση με το φυσικό αέριο: παραμονή 30 ημερών χωρίς βίζα στην Κίνα για Ρώσους πολίτες. Μπορεί το Πεκίνο να την παρουσίασε ως χειρονομία καλής θέλησης, ωστόσο η κίνηση αυτή υποδηλώνει την ανισορροπία στη σχέση, με τη Μόσχα να αποδέχεται την περιορισμένη κερδοφορία της σε κοινά project με την Κίνα και το Πεκίνο να επεκτείνει την είσοδο χωρίς βίζα που θα ωφελήσει τον τουρισμό του. Η αντίθεση είναι μια μελέτη ασυμμετρίας. Η Μόσχα επιβαρύνεται με απτά κόστη σε αντάλλαγμα για συμβολικές χειρονομίες από το Πεκίνο που τελικά θα γεμίσουν τα ταμεία της Κίνας
Η σύνοδος κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και οι συμφωνίες για τον Power of Siberia 2 αποκαλύπτουν την πορεία της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής προς την Κίνα και την αυξανόμενη εξάρτησή της. Η Μόσχα έχει ουσιαστικά κλείσει την πόρτα στην Ευρώπη και αγόρασε ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για το Πεκίνο, χωρίς να έχει επαρκή διαπραγματευτική δύναμη για να επωφεληθεί εξίσου από τη συνεργασία της με την Κίνα, όπως για παράδειγμα στον τομέα της προηγμένης τεχνολογίας ή τις επενδύσεις. Η συμφωνία για τον Power of Siberia 2 μπορεί να εξασφαλίσει αγορές για το αδιάθετο φυσικό αέριο της δυτικής Σιβηρίας, αλλά με μεγάλο discount και βαρύ οικονομικό κόστος. Επίσης, δεσμεύει τη Ρωσία πιο στενά άρμα της Κίνας και αποδυναμώνει την ικανότητά της να διατηρήσει μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική.
