Της Jill Goldenziel
Ακόμη και αν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ έχουν καταστρέψει ολοκληρωτικά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, οι νομικές και στρατηγικές επιπτώσεις τώρα αρχίζουν. Τόσο τα ισραηλινά πλήγματα όσο και οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν αντιμετωπίζουν κατηγορίες για παραβιάσεις. Τα νομικά επιχειρήματα στο εσωτερικό των ΗΠΑ φέρνουν στο προσκήνιο περίπλοκα και σημαντικά ζητήματα εκτελεστικής εξουσίας. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, όμως, η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν ήταν νόμιμη. Ωστόσο, ο διάλογος που έχει αναπτυχθεί για τη νομιμότητα της επίθεσης του Ισραήλ αποκαλύπτουν κενά στο Διεθνές Δίκαιο που ίσως επηρεάσουν μελλοντικούς πολέμους.
Πότε ξεκίνησε ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν;
Για να προσδιορίσουμε τη νομιμότητα των ενεργειών του Ισραήλ, πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε αν Ιράν και Ισραήλ βρίσκονταν σε ένοπλη σύγκρουση πριν από τα πλήγματα του Ισραήλ στις 13 Ιουνίου. Το Δίκαιο του Πολέμου εφαρμόζεται μόνο εντός ένοπλης σύγκρουσης. Ωστόσο, το Διεθνές Δίκαιο δεν ορίζει σαφώς πώς αρχίζει και πώς τελειώνει μια ένοπλη σύγκρουση. Σπάνια τα κράτη κηρύσσουν αμοιβαία τον πόλεμο και στη συνέχεια υπογράφουν μια αδιάσπαστη εκεχειρία.
Ισραήλ και Ιράν διατηρούν μια εχθρική σχέση εδώ και δεκαετίες που διακόπτεται κατά καιρούς από την άμεση εμπλοκή και τις επιθέσεις πληρεξουσίων της Τεχεράνης κατά του Ισραήλ. Το Ιράν άρχισε να υποστηρίζει τη Χεζμπολάχ το 1982 μετά την εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο. Η Χεζμπολάχ έχει επιτεθεί κατ' επανάληψη στο Ισραήλ και έχει εμπλακεί σε τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον εβραϊκών και ισραηλινών χώρων σε όλο τον κόσμο. Η Χεζμπολάχ και οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη θεωρούνται πληρεξούσιοι του Ιράν στην Μέση Ανατολή, ενώ υπάρχουν ισχυρά τεκμήρια και για την υποστήριξη του Ιράν προς τη Χαμάς. Νομικά, για να θεωρηθεί κάποια οργάνωση πληρεξούσια του Ιράν, θα πρέπει η Τεχεράνη να ασκεί έλεγχο δίνοντας άμεσες εντολές. Η χρηματοδότηση και η προμήθεια όπλων σε μια ομάδα δεν την καθιστούν πληρεξούσιο ενός κράτους. Κατά καιρούς, οι ομάδες αυτές μπορεί να δρουν με δική τους πρωτοβουλία εναντίον του Ισραήλ. Ωστόσο, επί δεκαετίες οι οργανώσεις αυτές έχουν ενεργήσει επανειλημμένα σε συντονισμό με το Ιράν - για την ακρίβεια, δεν θα είχαν πραγματοποιήσει πολλές από τις ενέργειές τους αν δεν είχαν την υποστήριξη του Ιράν. Οι συνδυασμένες κινήσεις αυτών των ομάδων ενισχύουν το επιχείρημα ότι το Ισραήλ βρίσκεται σε ένοπλη σύγκρουση με το Ιράν πολύ πριν από τις 13 Ιουνίου.
Ισραήλ και Ιράν ανταλλάσσουν επί δεκαετίες επιθέσεις επί του πεδίου και κυβερνοεπιθέσεις, οι οποίες εντάθηκαν τα τελευταία χρόνια. Το Ιράν εκτόξευσε μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους στο Ισραήλ το 2018. Το Ισραήλ απάντησε με αεροπορικές επιδρομές και επιθέσεις με drones εναντίον ιρανικών θέσεων στη Συρία και στο Ιράκ και εντέλει σε ιρανικό έδαφος το 2023 και το 2024. Επιθέσεις "οφθαλμός αντί οφθαλμού" κατά πλοίων σημειώθηκαν τη δεκαετία του 2020. Το 2024, το Ισραήλ βομβάρδισε το ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό, σκοτώνοντας έναν στρατηγό της δύναμης Quds της ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς. Το Ιράν απάντησε με την εκτόξευση 300 πυραύλων και drones κατά του Ισραήλ. Ακολούθως το Ισραήλ χτύπησε ένα ραντάρ αεράμυνας και μια εγκατάσταση βαλλιστικών πυραύλων κοντά στο Ισφαχάν.
Δεδομένων αυτών των άμεσων και έμμεσων επιθέσεων επί δεκαετίες, μπορεί να θεωρηθεί πως Ισραήλ και Ιράν βρίσκονταν σε ένοπλη σύγκρουση. Ωστόσο, η αποτυχία του Διεθνούς Δικαίου να ορίσει πότε αρχίζει η ένοπλη σύγκρουση αποκαλύπτει ένα κρίσιμο κενό. Πολλά κράτη εμπλέκονται σε συγκρούσεις που επαναλαμβάνονται. Η ασάφεια του Διεθνούς Δικαίου σε αυτό το ζήτημα αφήνει τα κράτη εκτεθειμένα σε κατηγορίες περί παραβιάσεων.
Τα πλήγματα του Ισραήλ ήταν νόμιμα λόγω άμεσης απειλής
Ακόμη και αν δεν υπήρχε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν, τα πλήγματα του Ισραήλ δικαιολογούνταν ως πράξη αυτοάμυνας. Το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών λέει ότι τα κράτη έχουν το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό δίκαιο, ένα κράτος μπορεί να προβεί σε προληπτική αυτοάμυνα όταν επίκειται ένοπλη επίθεση. Ωστόσο, ο όρος "επικείμενη" (για την μια επίθεση) δεν προσδιορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο. Διακεκριμένοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι τα κράτη μπορούν να χρησιμοποιήσουν προληπτική βία όταν (1) τα στοιχεία δείχνουν ότι ο επιτιθέμενος έχει δεσμευτεί για ένοπλη επίθεση και (2) η καθυστέρηση της αντίδρασης θα εμπόδιζε την ικανότητα ουσιαστικής άμυνας. Η προληπτική αυτοάμυνα είναι επιτρεπτή "όταν η επίθεση είναι επικείμενη και δεν υπάρχουν εύλογα εναλλακτικά μέσα".
Για να αξιολογήσουμε τη νομιμότητα των χτυπημάτων του Ισραήλ, πρέπει να εξετάσουμε αν μια ένοπλη επίθεση από το Ιράν ήταν επικείμενη, αν το Ιράν είχε δεσμευτεί για μια ένοπλη επίθεση και αν η καθυστέρηση μιας απάντησης θα εμπόδιζε την ικανότητα του Ισραήλ να αμυνθεί ουσιαστικά. Οι εκτιμήσεις των μυστικών υπηρεσιών που αφορούν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αμφισβητούνται. Η Διευθύντρια Εθνικών Πληροφοριών των ΗΠΑ, Tulsi Gabbard, κατέθεσε στο Κογκρέσο ότι το Ιράν δεν προσπαθούσε να κατασκευάσει πυρηνικό όπλο. Ωστόσο, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας ανέφερε στις 31 Μαΐου ότι το Ιράν είχε παραβιάσει τις υποχρεώσεις του στο πλαίσιο της Συνθήκης για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, αναφέροντας τοποθεσίες, υλικά και δραστηριότητες που δεν είχαν δηλωθεί από την Τεχεράνη και τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Ο Γενικός Διευθυντής του ΔΟΑΕ δήλωσε τον Απρίλιο ότι το Ιράν απέχει μήνες από την κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου. Μελέτη εκτιμούσε ότι το Ιράν απείχε μόλις μία εβδομάδα από τον στόχο του.
Το Ιράν φαίνεται πως είχε δεσμευτεί για μια ένοπλη επίθεση. Οι ηγέτες του Ιράν έχουν ζητήσει την πλήρη καταστροφή του Ισραήλ εδώ και δεκαετίες. Οι διαπραγματεύσεις είχαν αποτύχει. Σύμφωνα με την άποψη του Ισραήλ για τα γεγονότα και τις συνθήκες, εύλογα θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είχε μόλις μια εβδομάδα για να υπερασπιστεί τον εαυτό του από την απειλή της καταστροφής - και ότι το Δίκαιο θα δικαιολογούσε ένα προληπτικό χτύπημα. Σε επιστολή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας στις 17 Ιουνίου, το Ισραήλ δήλωσε ότι τα χτυπήματά του αποτέλεσαν μέτρο έσχατης ανάγκης για να αποτρέψει επικείμενες ιρανικές επιθέσεις και ότι ήταν το "τελευταίο παράθυρο ευκαιρίας" για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του.
Το μέλλον των πολέμων
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, το χτύπημα του Ισραήλ ήταν νόμιμο. Ωστόσο, εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του Διεθνούς Δικαίου - και το μέλλον των πολέμων. Όπως λέω συχνά στους φοιτητές μου, δεν έχουμε νόμο για τον κόσμο στον οποίο ζούμε - αλλά ο νόμος εξακολουθεί να έχει σημασία. Το Διεθνές Δίκαιο δεν μας λέει πότε αρχίζει και πότε τελειώνει η ένοπλη σύρραξη. Το πρότυπο της "άμεσης" αυτοάμυνας απαιτεί επανεξέταση στην εποχή των κυβερνοεπιθέσεων και των όπλων που απειλούν την επιβίωση ενός κράτους. Το δίκαιο του πολέμου υπάρχει για να κάνει τον πόλεμο πιο δίκαιο και λιγότερο βάναυσο, και για να εξασφαλίσει μια ειρήνη με καλύτερους όρους όταν περάσει λαίλαπα του πολέμου. Υπηρετεί αυτό τον σκοπό από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν όλα τα σύγχρονα κράτη συμφώνησαν να πουν "Ποτέ ξανά" στις φρικαλεότητες εκείνου του πολέμου. Για να συνεχίσει ο νόμος να εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να συμφωνήσει στο περιεχόμενό του, αλλά και στον ορισμό του πολέμου. Χωρίς σαφήνεια ως προς το τι προβλέπει και απαιτεί το νομικό πλαίσιο, κινδυνεύουμε να ζήσουμε σε μια κατάσταση διαρκούς πολέμου, όπου δεν ισχύουν κανόνες.
