Του Earl Carr
Η ελπίδα ότι μετά τη συνάντηση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αλάσκα και με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στο Οβάλ Γραφείο θα ξεκινούσε ένας νέος γύρος σοβαρών διαπραγματεύσεων για την ειρήνη στην Ουκρανία "σβήνει" καθώς η πραγματικότητα είναι πως οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας, ΗΠΑ και Ευρώπης έχουν χάσει τη δυναμική τους, αν όχι τερματιστεί, με πολλές διαφωνίες και από τις δύο πλευρές σχετικά με το θέμα των εγγυήσεων ασφάλειας και, κυρίως, τις εμπορικές κυρώσεις.
Ο Ρώσος πρόεδρος, αντιθέτως, εμφανίζεται να έχει εντείνει τις επιθέσεις του και να πιέζει για περαιτέρω στρατιωτικά κέρδη, αψηφώντας τα "τελεσίγραφα" και τις προθεσμίες του προέδρου των ΗΠΑ για έναρξη σοβαρών ειρηνευτικών συνομιλιών. Επιπλέον, στην στρατιωτική παρέλαση της 3ης Σεπτεμβρίου στην Κίνα, που σηματοδότησε τα 80 χρόνια από τη νίκη της χώρας επί της Ιαπωνίας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ, στέκοντας δίπλα-δίπλα, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα στον Τραμπ: Οι δασμοί δεν θα αποτρέψουν μια νέα παγκόσμια τάξη.
Καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ εντείνουν συνεχώς τις κυρώσεις τους κατά της Ρωσίας αλλά και κατά των εμπορικών της εταίρων. Δευτερεύουσες κυρώσεις έχουν ακόμη επιβληθεί σε μεγάλο βαθμό για να αποτρέψουν τη Ρωσία από το να χρησιμοποιεί μεσάζοντες σε άλλες χώρες προκειμένου να πραγματοποιεί παγκόσμιες συναλλαγές. Σύμφωνα με πολλαπλά δελτία τύπου του Υπουργείου Οικονομικών, το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων (OFAC) ενέτεινε κατά το τελευταίο έτος τις κυρώσεις σε πάνω από 400 άτομα και οντότητες σε 17 διαφορετικές δικαιοδοσίες. Αυτό ανάγκασε τη Ρωσία να στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα, ειδικά για να στηρίξει την οικονομία της σε καιρό πολέμου και, το πιο σημαντικό, να συνεχίσει το εμπόριο του πιο σημαντικού εμπορεύματός της, του αργού πετρελαίου.
Η Κίνα ο μεγαλύτερος πελάτης για το αργό πετρέλαιο
Στην πραγματικότητα, τα τελευταία πέντε χρόνια, η Κίνα έχει γίνει ο μεγαλύτερος πελάτης της Ρωσίας για το αργό πετρέλαιο, αγοράζοντας σχεδόν το ήμισυ του πετρελαίου που εξάγει η Ρωσία. Επιπλέον, το διμερές εμπόριο ανάμεσα σε Κίνα και Ρωσία αυξήθηκε στα 244,8 δισ. δολάρια το 2024, τροφοδοτούμενο από τις δυτικές κυρώσεις και τη ζήτηση σε καιρό πολέμου.
Εκτός από την αγορά πετρελαίου και ενεργειακών εμπορευμάτων από τη Ρωσία, η Κίνα προμηθεύει επίσης τη Ρωσία με αυτοκίνητα, ημιαγωγούς και καταναλωτικά αγαθά. Οι δύο χώρες έχουν επίσης αυξήσει τις συναλλαγές σε ρούβλι και γιουάν, με τον Πούτιν να ανακοινώνει ότι το 90% των συναλλαγών των δύο χωρών πραγματοποιείται σε αυτά τα νομίσματα από τον Δεκέμβριο του 2024, παρακάμπτοντας τα δυτικά χρηματοπιστωτικά συστήματα. Στην πραγματικότητα, μόνο το 18% του ρωσικού εμπορίου χρησιμοποιεί πλέον το δολάριο ή το ευρώ από τον Δεκέμβριο, σε σύγκριση με το 87% και το 67% των εισαγωγών και εξαγωγών, αντίστοιχα, στις αρχές του 2022.
Η Κίνα έχει επίσης υποστηρίξει άμεσα τις πολεμικές προσπάθειες της Ρωσίας, καθώς υπάρχουν αναφορές που συνδέουν κινεζικές εταιρείες με αποστολές γαλλίου, γερμανίου και αντιμονίου – βασικά υλικά για την παραγωγή πυραύλων και drones – την ίδια στιγμή που απαγορεύει την εξαγωγή τους στις ΗΠΑ. Ένα θεμελιώδες ερώτημα που πολλοί αναλυτές θέτουν είναι "αν η οικονομική εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα σε καιρό πολέμου αποτελεί τακτική προσέγγιση ή συμβολίζει μια πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική αναδιάταξη;".
Η ιστορική αντίδραση της Ρωσίας στην οικονομική πίεση του Δυτικού κόσμου
Η Ρωσία δεν είναι άγνωστη στην πίεση του Δυτικού κόσμου και στις έντονες οικονομικές κυρώσεις. Το πιο κοντινό προηγούμενο στην σημερινή αντιπαράθεση ήταν το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Οι κυρώσεις του Δυτικού κόσμου, ομοίως, στόχευαν στην πρόσβαση στα χρηματοπιστωτικά συστήματα, τις εξαγωγές ενέργειας και τις αμυντικές βιομηχανίες του Δυτικού κόσμου. Ως αποτέλεσμα, πολλές δυτικές τράπεζες, η Exxon, η BP και άλλες εταιρείες αποχώρησαν ή μείωσαν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία. Σε απάντηση, η Ρωσία στράφηκε και πάλι προς την Ανατολή, προς την Κίνα, υπογράφοντας τη συμφωνία για τον αγωγό Power of Siberia και στη συνέχεια επιταχύνοντας την ανάπτυξη συστημάτων πληρωμών όπως το Mir και το System for Transfer of Financial Messages (SPFS) για να παρακάμψει τα δυτικά χρηματοπιστωτικά συστήματα. Αυτή η κίνηση της Ρωσίας έθεσε τα θεμέλια για τις τρέχουσες γεωπολιτικές της κινήσεις ως αντίδραση στις οικονομικές πιέσεις της Δύσης.
Ακόμη και όταν επιβλήθηκαν ελαφρύτερες κυρώσεις το 2018, κατά τη διάρκεια της χημικής επίθεσης στο Σάλισμπουρι, οι ισχυρισμοί για παρέμβαση στις εκλογές και για εγκληματικές κυβερνοεπιχειρήσεις συνεχίστηκαν. Η Ρωσία ενέτεινε τις πολιτικές αποδολαριοποίησης μέσω της αύξησης των αποθεμάτων χρυσού και της διαφοροποίησης των νομισμάτων διακανονισμού των εμπορικών συναλλαγών. Μια πρακτική που χρονολογείται από τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν η Ουάσιγκτον περιόρισε τις εξαγωγές τεχνολογίας μέσω της Συντονιστικής Επιτροπής για τους Πολυμερείς Ελέγχους Εξαγωγών (CoCom), οι Σοβιετικοί έκαναν υποχωρήσεις και προσαρμόστηκαν, πραγματοποιώντας εμπορικές συναλλαγές με ουδέτερα κράτη και βασιζόμενοι στο Ανατολικό Μπλοκ.
Η πρακτική είναι γνώριμη και σαφής: Όταν η Ρωσία πιέζεται, πάντα αναζητά λύσεις, συχνά εκτός των δυτικών συστημάτων. Αυτό υποδηλώνει ότι η σχέση της με την Κίνα δεν είναι μόνο από ανάγκη, αλλά αποτελεί και ένα σημάδι περαιτέρω αναδιάταξης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Τα ιστορικά εμπορικά στοιχεία υποστηρίζουν αυτή την τάση, καθώς η Κίνα έχει ξεπεράσει τη Γερμανία και τις ΗΠΑ, που στο παρελθόν ήταν πολύ σημαντικοί εμπορικοί εταίροι. Ωστόσο, η ιστορία δείχνει επίσης ότι όταν οι κυρώσεις χαλαρώνουν, η Ρωσία επανέρχεται ευκαιριακά στις σχέσεις της με τη Δύση και την Ευρώπη. Μετά το 2014, το γράφημα δείχνει ότι οι ρωσικές εισαγωγές στη Γερμανία ανέκαμψαν απότομα, συμπίπτοντας με το τέλος της προσάρτησης της Κριμαίας. Αυτό υπογραμμίζει ότι η τρέχουσα ευθυγράμμιση της Ρωσίας με το Πεκίνο μπορεί να παραμείνει σε καιρό ειρήνης, αλλά σίγουρα δεν είναι αμετάβλητη.
Επιπτώσεις
Ο ενεργειακός τομέας είναι ίσως η πιο σημαντική πτυχή της επαναπροσέγγισης της Ρωσίας με το Πεκίνο. Με την καταστροφή των αγωγών Nordstream και τη στροφή της Ευρώπης προς εναλλακτικούς προμηθευτές, η ήπειρος έχει συνάψει συμφωνίες για τη μείωση της εξάρτησής της από τη Ρωσία. Αυτή η αλλαγή ενισχύεται από την προσπάθεια της Ρωσίας να επεκτείνει τις υποδομές της προς τα ανατολικά μέσω των αγωγών Power of Siberia, εδραιώνοντας ένα πιο μόνιμο χάσμα στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας.
Το ενεργειακό προφίλ της Ευρώπης έχει ήδη υποστεί αναδιάρθρωση μεγάλης κλίμακας: οι εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία έχουν μειωθεί δραστικά και έχουν αντικατασταθεί εν μέρει από συμφωνίες με τις ΗΠΑ, τη Νορβηγία και τη Λιβύη. Ακόμη και μετά από μια μεταπολεμική διευθέτηση, η νέα αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας της Ευρώπης καθιστά απίθανο το ενδεχόμενο η Ρωσία να ανακτήσει την κυριαρχία της στον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης. Αυτό αποτελεί επίσης μια ευκαιρία για την Ευρώπη να στραφεί έντονα προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να αναπτύξει περισσότερες υποδομές πυρηνικής, αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να καλύψει πλήρως το κενό που θα υπονομεύσει περαιτέρω τη σημασία της Ρωσίας σε αυτή την αγορά.
Η Ρωσία "ανοίγει όλο και πιο πολύ τις πόρτες της" ώστε να καταφέρει να γίνει προμηθευτής πετρελαίου στην Ασία, στον απόηχο των δυτικών κυρώσεων. Αυτό έχει παρατηρηθεί μέσω της Κίνας, καθώς η Ρωσία έχει καταστεί το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών εισαγωγών της. Αυτό υπογραμμίζει τη δημιουργία εμπορικών μπλοκ τύπου Ψυχρού Πολέμου στις αγορές ενέργειας, όπου αντί για μια παγκοσμιοποιημένη αλληλεξαρτώμενη αγορά, παρατηρείται η άνοδος παράλληλων ενεργειακών σφαιρών. Αυτός ο κατακερματισμός αναδεικνύει περαιτέρω τις γεωπολιτικές εντάσεις και καθιστά το ΥΦΑ και τους αγωγούς ενέργειας στρατηγικά περιουσιακά στοιχεία πέραν των εμπορικών έργων.
Μια άλλη σημαντική συνέπεια είναι η τάση αποδολαριοποίησης που προκαλεί η σύμπλευση της Ρωσίας με την Κίνα. Όπως προαναφέρθηκε, οι δύο χώρες πραγματοποιούν όλο και περισσότερες συναλλαγές σε γιουάν και ρούβλι και αποκλείονται όλο και περισσότερο από τις δυτικές αγορές μέσω δασμών και κυρώσεων. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο προστατεύονται από την οικονομική πίεση της Δύσης, αλλά και αναπτύσσουν την υποδομή για τη δημιουργία παράλληλων χρηματοπιστωτικών δικτύων. Αυτό δημιουργεί ένα νέο χρηματοοικονομικό πεδίο μάχης στον Παγκόσμιο Νότο, όπου το Πεκίνο και η Μόσχα μπορούν να προωθήσουν διακανονισμούς εκτός δολαρίου στο εμπόριο, ειδικά για τις απαραίτητες ενεργειακές πηγές με έκπτωση και άλλα πιο προηγμένα βιομηχανικά προϊόντα. Αυτό υπονομεύει την κυριαρχία του δολαρίου στο οικοσύστημα του εμπορίου ενέργειας και φέρνει έναν πολυπολικό χρηματοοικονομικό κόσμο πιο κοντά στην πραγματικότητα.
