Του David Kirichenko
Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει εξελιχθεί σε μια σκληρή δοκιμασία αντοχής και ο Βλαντίμιρ Πούτιν δυσκολεύεται να διατηρήσει τις οικονομικές του δυνάμεις εν καιρώ πολέμου. Αυτό που πολλοί περίμεναν να είναι μια γρήγορη νίκη έχει μετατραπεί σε έναν δαπανηρό, εξαντλητικό πόλεμο, με τη Μόσχα να μην είναι σε θέση να διασπάσει το ουκρανικό "τείχος των drones".
Η Ουκρανία προσπαθεί να παραλύσει τα ρωσικά διυλιστήρια, ενώ επιταχύνει την εγχώρια παραγωγή drones και πυραύλων — καινοτομίες που επιδεινώνουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Κρεμλίνο.
Η Λιούμπα Σιπόβιτς, CEO της Dignitas Ukraine, που συνεργάζεται με τον ουκρανικό στρατό στις προηγμένες τεχνολογίες, δήλωσε ότι τα συστήματα στόχευσης με τεχνητή νοημοσύνη είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιούνται μακριά από την πρώτη γραμμή του πολέμου: "Κοντά στο πεδίο της μάχης είναι μεγαλύτερος ο κίνδυνος να μπερδευτούν οι έχθρικοί -και μη- στόχοι. Μακριά από το μέτωπο, δεν υπάρχει αυτό το πρόβλημα".
Ο Ανατόλι Τκατσένκο, διοικητής μονάδας της 92ης Ταξιαρχίας Εφόδου της Ουκρανίας, μου μετέφερε: "Η ΕΣΣΔ νίκησε τη Γερμανία μέσα σε τέσσερα χρόνια. Οι Ρώσοι σε τέσσερα χρόνια κατάφεραν να καταλάβουν μόλις τη μισή περιφέρειας του Ντονέτσκ". Η απάντηση της Ρωσίας σε όλα αυτά είναι το χρήμα: τα έσοδα από το πετρέλαιο που μετατρέπονται σε μισθούς στρατιωτών.
Τα χρήματα από το πετρέλαιο "αγοράζουν" στρατιώτες
Για να συνεχίσει τον πόλεμο, το Κρεμλίνο βασίστηκε στα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο για να χρηματοδοτήσει τους μισθούς των στρατιωτών και τις αποζημιώσεις στις οικογένειες των νεκρών και των τραυματιών.
Η εφημερίδα Washington Post αναφέρει ότι στη Μόσχα, το μπόνους κατάταξης στον στρατό μπορεί να φτάσει τα 28.000 δολάρια, με μηνιαίο μισθό που ξεκινά από 3.200 δολάρια, συν μπόνους για υπηρεσία στην πρώτη γραμμή και κατασχεθέν εξοπλισμό. Πρόσφατες εκτιμήσεις της Re: Russia, μιας ερευνητικής πλατφόρμας που τη διευθύνουν εξόριστοι Ρώσοι ακαδημαϊκοί, δείχνουν ότι μόνο τα έξοδα προσωπικού έφτασαν το ποσό-ρεκόρ των 2 τρισ. ρουβλίων (25,6 δισ. δολάρια) το πρώτο εξάμηνο του 2025, σχεδόν το 10% του συνόλου των δαπανών της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Ο Ρώσος οικονομολόγος Βλάντισλαφ Ινοζέμτσεφ κάνει λόγο για "deathonomics" ("οικονομία του θανάτου"), σημειώνοντας ότι στις φτωχότερες περιοχές της Ρωσίας, ένας άνδρας που σκοτώνεται μετά από έναν χρόνο στο μέτωπο μπορεί να αφήσει στην οικογένειά του έως και 150.000 δολάρια, περισσότερα από όσα θα είχε κερδίσει σε όλη του τη ζωή. Ταυτόχρονα, η πολεμική οικονομία έχει δημιουργήσει μια νέα μεσαία τάξη στις βιομηχανικές περιοχές της Ρωσίας, με "καύσιμο" τους μισθούς των στρατιωτών, τις αποζημιώσεις για τους νεκρούς και τραυματίες και τις αυξήσεις των μισθολογίων στα εργοστάσια της αμυντικής βιομηχανίας. Για πολλούς, ειρήνη θα σήμαινε επιστροφή στη φτώχεια, δημιουργώντας ένα διεστραμμένο κίνητρο για τη συνέχιση του πολέμου.
Η Ολεξάνδρα Ουστίνοβα, μέλος του ουκρανικού κοινοβουλίου, μου είπε: "Δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε τη Ρωσία σε ανθρώπινο δυναμικό". Η Μόσχα εκτιμά τα έσοδα περισσότερο από την ανθρώπινη ζωή. Γι' αυτό και το Κίεβο έχει επενδύσει στην κατασκευή drones μεγάλης εμβέλειας, χτυπώντας διυλιστήρια και ενεργειακές υποδομές που χρηματοδοτούν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Ρώσων.
"Η Ουκρανία αναπτύσσει σταδιακά αυτή την αποτρεπτική ικανότητα, την οποία θα χρειαστεί και στο μέλλον", σημειώνει ο Βολοντίμιρ Ντουμπόβικ, διευθυντής του Κέντρου Διεθνών Σπουδών του Εθνικού Πανεπιστημίου Μέτσνικοφ της Οδησσού.
Τα ουκρανικά drones λένε "όχι" στο πετρέλαιο
Τον Αύγουστο, οι τιμές των καυσίμων στη Ρωσία έφτασαν σε ιστορικά υψηλά και μέχρι τον Σεπτέμβριο η έλλειψη βενζίνης (περίπου 400.000 τόνοι) ανάγκασε πολλά πρατήρια να κλείσουν, ειδικά τα μικρότερα ανεξάρτητα πρατήρια που δεν μπορούσαν να αυξήσουν τις τιμές. Στην κατεχόμενη Κριμαία, τα μισά πρατήρια έχουν κλείσει. Η Ρωσία χάνει πλέον έσοδα περίπου 720 εκατ. δολαρίων τον μήνα από καύσιμα, καθώς οι ουκρανικές επιθέσεις έχουν μειώσει τις εξαγωγές ντίζελ και βενζίνης κατά περίπου 30%.
"Οι πιο αποτελεσματικές κυρώσεις –αυτές που λειτουργούν πιο γρήγορα– είναι οι πυρκαγιές στα ρωσικά διυλιστήρια, στους τερματικούς σταθμούς και στις αποθήκες πετρελαίου. Έχουμε περιορίσει σημαντικά τη ρωσική πετρελαϊκή βιομηχανία, και αυτό περιορίζει σημαντικά τις πολεμικές δραστηριότητες", σχολίασε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι σε ομιλία του το βράδυ της 12ης Σεπτεμβρίου. Οι ουκρανικές επιθέσεις με drones δεν πλήττουν μόνο τα διυλιστήρια επί του εδάφους, αλλά αναδιαμορφώνουν και τον πόλεμο από αέρος.
Τα drones-δόλωμα είναι ένα σημαντικό εργαλείο, που "καθαρίζουν" τους διαδρόμους της αεράμυνας για να διεισδύσουν τα drones μεγάλου βεληνεκούς. "Είναι πιθανό να δούμε τα drones-δόλωμα να αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρόλο στον πόλεμο", εξηγεί ο Σάμουελ Μπέντετ, ερευνητής στο Center for a New American Security.
Το Κίεβο έχει μετατρέψει ακόμη και τα μαχητικά αεροσκάφη Su-27 σε εκτοξευτές παραπλανητικών στόχων, οπλισμένα με αμερικανικούς πυραύλους MALD, αναγκάζοντας τη Ρωσία να σπαταλήσει εκατομμύρια δολάρια σε αναχαιτιστικούς πυραύλους για fake στόχους. "Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία χρησιμοποιούν παραπλανητικούς στόχους στις επιχειρήσεις τους, αποδεικνύοντας πόσο αποτελεσματικές είναι στο να ξεγελούν τα συστήματα αεράμυνας", επισημαίνει η Ολένα Κριζάνιφσκα, αναλύτρια θεμάτων άμυνας και συγγραφέας του ενημερωτικού δελτίου Ukraine' Arms Monitor. "Σύμφωνα με αναφορές περίπου το 30% των drones που χρησιμοποιεί η Ουκρανία είναι παραπλανητικά".
Τον Μάιο, δορυφορικές εικόνες αποκάλυψαν ότι η Ρωσία κατέφυγε στην ανάπτυξη παραπλανητικών στόχων στην Άπω Ανατολή. Όπως ανακάλυψε και η Ευρώπη με τις εισβολές ρωσικών drones στον εναέριο χώρο της, δεν είναι οικονομικά βιώσιμο να χρησιμοποιούνται ακριβοί πύραυλοι αεράμυνας εναντίον φθηνών drones, ειδικά όταν πολλά από αυτά είναι απλώς παραπλανητικά.
"Η Ουκρανία, αναγκασμένη να προσαρμοστεί για να επιβιώσει, είναι πλέον ηγέτιδα δύναμη στην τεχνολογία άμυνας. Καμία άλλη χώρα δεν έχει αναπτύξει ένα τόσο ολοκληρωμένο οικοσύστημα καινοτομίας στο πεδίο της μάχης", σημειώνει η Ντέμπορα Φέρλαμπ, συνιδρύτρια της εταιρείας Green Flag Ventures, που οι δραστηριότητές της εστιάζουν στην Ουκρανία.
Αυτές οι καινοτομίες και οι ασύμμετρες τακτικές έχουν ενισχύσει την αποτελεσματικότητα των ουκρανικών επιθέσεων με drones κατά της ρωσικής πετρελαϊκής βιομηχανίας.
Στοιχεία του BBC δείχνουν ότι από τον Ιανουάριο, 21 από τα 38 μεγαλύτερα διυλιστήρια της Ρωσίας έχουν δεχτεί επιθέσεις. Το 2025 οι επιτυχημένες ουκρανικές επιθέσεις έχουν αυξηθεί κατά 48% σε σύγκριση με το 2024.
Το ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο RBC αναφέρει ότι περίπου το 40% της ρωσικής διυλιστικής ικανότητας είναι εκτός λειτουργίας. Το 70% των διακοπών λειτουργίας οφείλονται σε drones, ενώ η Kommersant σημείωσε ότι μόνο τον Σεπτέμβριο, η παραγωγή βενζίνης μειώθηκε κατά 1 εκατομμύριο τόνους, προκαλώντας στην εγχώρια αγορά έλλειμμα της τάξης του 20%. Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Αλεξάντερ Μότυλ, ο αντίκτυπος υπερβαίνει κατά πολύ την έλλειψη βενζίνης: "Λιγότερο πετρέλαιο σημαίνει λιγότερα χρήματα".
Ο Μότυλ υποστηρίζει ότι η Ρωσία θα δυσκολευτεί να πληρώνει τους στρατιώτες της με βάση τις συμβάσεις που έχουν υπογράψει, καθώς τα έσοδα συρρικνώνονται. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί το Κρεμλίνο καταφεύγει σε φθηνότερους ξένους μισθοφόρους από την Αφρική και την Κούβα. Αυτή η οικονομική πίεση δεν περιορίζεται πλέον στον πολεμικό προϋπολογισμό του Κρεμλίνου. Επεκτείνεται και στην καθημερινότητα των απλών Ρώσων πολιτών.
Οι Ρώσοι πολίτες νιώθουν πίεση
Η πολεμική μηχανή της Ρωσίας αντιμετωπίζει δημοσιονομικούς περιορισμούς. Για πρώτη φορά από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία, ο στρατιωτικός προϋπολογισμός της Μόσχας προβλέπεται να μειωθεί το 2026, από 163 δισ. δολάρια σε περίπου 156 δισ. δολάρια. Σύμφωνα με το Ukrinform, οι περικοπές δαπανών θα επηρεάσουν 18 από τα 51 ομοσπονδιακά προγράμματα, εξοικονομώντας στο Κρεμλίνο περισσότερα από 207 δισ. ρούβλια (2,2 δισ. δολάρια). Συγχρόνως, οι ουκρανικές επιθέσεις με drones σε ρωσικά διυλιστήρια υπονομεύουν τα έσοδα από το πετρέλαιο στα οποία βασίζεται η Μόσχα για να πληρώνει τους στρατιώτες και να χρηματοδοτεί τον πόλεμο.
Ακόμη και οι δημόσιες συγκοινωνίες θυσιάζονται, με τη χρηματοδότηση για νέα λεωφορεία και τρόλεϊ να μειώνεται κατά ένα τρίτο, παρόλο που περίπου το 50% του στόλου έχει υπερβεί το "προσδόκιμο ζωής" του, δείχνοντας πώς οι κοινωνικές ανάγκες υποβαθμίζονται για να χρηματοδοτηθεί ο πόλεμος.
"Όσο η Ρωσία μπορεί να εξάγει πετρέλαιο, κυρίως στην Κίνα και στην Ινδία, τα έσοδα θα μειώνονται μεν αλλά δεν θα στερέψουν", τονίζει η Ιλόνα Σολόγκουμπ, οικονομολόγος και συντάκτρια στο Vox Ukraine.
Στο εσωτερικό της χώρας, οι υψηλότερες τιμές των καυσίμων έχουν αντίκτυπο σε ολόκληρη την οικονομία, αυξάνοντας το κόστος τόσο των καταναλωτικών αγαθών όσο και των στρατιωτικών προμηθειών. "Αυτό θα αναγκάσει την κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα επιτόκια", πρόσθεσε η Σολόγκουμπ, "δημιουργώντας πιέσεις στον τραπεζικό τομέα και αυξάνοντας το κόστος των δανείων". Αυτή η οικονομική πίεση δείχνει γιατί οι ηγέτες της Ουκρανίας θεωρούν τις απεργίες στα διυλιστήρια ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την αποδυνάμωση της πολεμικής μηχανής της Μόσχας.
Ο Αλεξάντερ Κόλιαντ, ερευνητής στο Κέντρο Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής, σημείωσε: "Καθώς η οικονομική ανάπτυξη φρενάρει και τα έσοδα μειώνονται, η Μόσχα δεν θα μπορεί πλέον να υποστηρίξει τα δημοσιονομικά κίνητρα που τροφοδότησαν την οικονομία στο πρόσφατο παρελθόν, αλλά θα υιοθετήσει μέτρα λιτότητας που απειλούν να στραγγαλίσουν περαιτέρω την οικονομία".
Η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας έχει κρατήσει μέχρι στιγμής τις ισορροπίες στη ρωσική οικονομία, αλλά ο πόλεμος που συνεχίζεται δημιουργεί προβλήματα στον ιδιωτικό τομέα. Οι τεράστιες δαπάνες για τον πόλεμο και η προσπάθεια τιθάσευσης του πληθωρισμού έχουν ωθήσει τα επιτόκια στο 17%, πλήττοντας τον ιδιωτικό τομέα.
Σύμφωνα με την Moscow Times, το Κρεμλίνο σχεδιάζει να αυξήσει τον ΦΠΑ κατά 2% το 2026, ενώ έχει προταθεί αύξηση της τάξης του 5% στον φόρο επό των κερδών από τυχερά παιχνίδια.
Με τις τιμές των καυσίμων να έχουν κάνει "άλμα" 50% από τον Ιανουάριο, οι Ρώσοι πολίτες καλούνται να πληρώσουν "τη λυπητερή". Οι ληξιπρόθεσμες υποθήκες αυξήθηκαν κατά 7% σε έναν μήνα και κατά 120% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με στοιχεία του Ουκρανού αναλυτή Γεβγέν Ιστρέμπιν.
Η εφημερίδα Kyiv Independent τόνισε ότι ο πληθωρισμός είναι ένα από τα βασικά προβλήματα των Ρώσων, με τους εισαγγελείς να διερευνούν πάνω από 400 υποθέσεις αύξησης της τιμής των τροφίμων το 2025 και στέλνουν προειδοποιητικά μηνύματα σε περισσότερες από 5.000 εταιρείες. Οι αρχές προσπαθούν να θέσουν πλαφόν στις τιμές βασικών προϊόντων όπως τα λαχανικά, τα γαλακτοκομικά και τα πουλερικά, καθώς τα τρόφιμα και οι υπηρεσίες συνεχίζουν να "σπρώχνουν" τον πληθωρισμό πολύ πάνω από τον στόχο της κεντρικής τράπεζας. Η ιστορία δείχνει ότι η οικονομική πίεση των Ρώσων πολιτών εν καιρώ πολέμου σπάνια έχει καλή κατάληξη για το Κρεμλίνο.
Όπως μου επισήμανε ο καθηγητής πολιτικών επιστημών Τάρας Κάζιο: "Είναι ευσεβής πόθος να πιστεύουμε ότι οι Ρώσοι θα πουν ξαφνικά 'φτάνει' και θα σταματήσουν να πολεμούν, όπως έκαναν το 1917. Πολεμούν για τα χρήματα και επειδή τροφοδοτούνται με αντιουκρανική και αντιδυτική προπαγάνδα εδώ και τρεις δεκαετίες".
Η πίεση στο ρωσικό κράτος ενδέχεται να ενταθεί σύντομα. Με την Ουάσιγκτον να εγκρίνει πλέον την ανταλλαγή πληροφοριών για την καθοδήγηση επιθέσεων σε μεγαλύτερο βάθος στη Ρωσία, τα drones και οι πύραυλοι της Ουκρανίας γίνονται όλο και πιο θανατηφόρα. Αν οι ΗΠΑ προμηθεύσουν το Κίεβο με πυραύλους Tomahawk με βεληνεκές έως 2.500 χιλιόμετρα, οι ηγέτες του Κρεμλίνου, όπως προειδοποίησε ο Ζελένσκι, "θα πρέπει να μάθουν πού βρίσκονται τα καταφύγια".
Καθώς η Ουκρανία μειώνει τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο, η Μόσχα ίσως σύντομα βρεθεί σε δύσκολη θέση να ανταποκριθεί στις πληρωμές των στατιωτών της στους οποίους άλλωστε βασίζεται για να συνεχίσει τον πόλεμο. Τουλάχιστον, φαίνεται πως το Κρεμλίνο δεν θα μπορεί να συνεχίσει με την ίδια ένταση τις επιθέσεις του, όπως τα πρώτα χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς η Ουκρανία ενισχύει την τεχνολογική της ασπίδα, θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τη Μόσχα να πετύχει τους πολεμικούς της στόχους.
