Του Hersh Shefrin
Η θητεία του Τζερόμ Πάουελ ως προέδρου της Fed λήγει τον Μάιο του 2026, οπότε ο πρόεδρος Τραμπ θα μπορεί να επιλέξει έναν νέο επικεφαλής της αρεσκείας του. Tο γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες η Fed να τεθεί υπό τον έλεγχο του προέδρου και να πάψει να είναι ένα ανεξάρτητο όργανο λήψης αποφάσεων. Αν συμβεί αυτό, θα είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, με αρνητικές επιπτώσεις στη σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας, και όχι μόνο στη ζωή των Αμερικανών.
Εάν η Fed χάσει την ανεξαρτησία της, είναι πολύ πιθανό η χώρα να υιοθετήσει μια υπερβολικά επεκτατική νομισματική πολιτική προκειμένου να μειώσει τα επιτόκια. Ακόμη και ο διευθυντής του Εθνικού Οικονομικού Συμβουλίου Κέβιν Χάσετ, ένας από τους τρεις υποψηφίους αντικαταστάτες του Πάουελ που χαίρουν εκτίμησης του Τραμπ, έχει δηλώσει ότι η μη ανεξαρτησία της Fed είναι "συνταγή" για πληθωρισμό και πόνο. Εν ολίγοις, μακροπρόθεσμα υπάρχει μεγάλος κίνδυνος η αμερικανική οικονομία να εισέλθει σε μια περίοδο παρατεταμένης στασιμότητας και αστάθειας.
Ελλοχεύει επίσης ο κίνδυνος η αστάθεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ να επεκταθεί σε όλο το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, προκαλώντας χρηματοπιστωτική κρίση. Καθώς και ο κίνδυνος να πέσει η αξία του δολαρίου, γεγονός που συνδέεται με τα κρυπτονομίσματα. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος η απώλεια της ανεξαρτησίας της Fed να επιταχύνει την αλλαγή στην παγκόσμια τάξη που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, με τη μετατόπιση της εξουσίας από τις ΗΠΑ προς την Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία. Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας ήταν το κύριο θέμα της ατζέντας στη σύνοδο κορυφής που φιλοξένησε η Κίνα στο Πεκίνο. Να σημειωθεί ότι στη σύνοδο κορυφής συμμετείχαν οι ηγέτες της Ρωσίας, της Κίνας, της Ινδίας και της Βόρειας Κορέας.
Δολάριο
Υπάρχει ένας σωστός και ένας λανθασμένος τρόπος να σκεφτόμαστε τις βασικές ιδιότητες του δολαρίου και της προσφοράς χρήματος. Ο λανθασμένος τρόπος είναι να σκεφτόμαστε τα δολάρια ως χαρτονομίσματα και την αύξηση της προσφοράς χρήματος ως εκτύπωση περισσότερων χαρτονομισμάτων.
Ο σωστός τρόπος είναι να σκεφτόμαστε το δολάριο ως εγγραφές σε ένα λογιστικό βιβλίο. Όταν το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ εκδίδει ένα κρατικό ομόλογο, μπορεί να το πουλήσει στο κοινό ή στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα είναι η τράπεζα του Υπουργείου Οικονομικών και, φυσικά, το Υπουργείο Οικονομικών έχει έναν τρεχούμενο λογαριασμό στην τράπεζά του. Εάν το Υπουργείο Οικονομικών πουλήσει το γραμμάτιο στη Fed, η Fed πιστώνει τον λογαριασμό του Υπουργείου Οικονομικών, δημιουργώντας έτσι ένα γραμμάτιο της Fed: Το γραμμάτιο της Fed μπορεί να διαβαστεί ως "Εγώ, η Fed, σας χρωστάω ένα γραμμάτιο του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ". Το Υπουργείο Οικονομικών χρειάζεται το γραμμάτιο επειδή, όταν το γραμμάτιο λήξει, το Υπουργείο Οικονομικών θα το εξαγοράσει και θα διαγραφεί από τα βιβλία της Fed.
Ομοσπονδιακά κεφάλαια και πράξεις της Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς
Οι τράπεζες-μέλη του συστήματος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ διατηρούν λογαριασμούς αποθεματικών στη Fed. Ως εκ τούτου, υποχρεούνται να διατηρούν ένα ελάχιστο ποσοστό αποθεματικών προς καταθέσεις. Οι απαιτήσεις αποθεματικών μπορούν να διαβεβαιώσουν τους καταθέτες ότι ο κίνδυνος μαζικής απόσυρσης καταθέσεων από την τράπεζά τους είναι χαμηλός. Οι τράπεζες δανείζονται κεφάλαια μεταξύ τους, σε ημερήσια βάση, για να διαχειριστούν τους ισολογισμούς και τις απαιτήσεις αποθεματικών τους. Αυτά τα κεφάλαια είναι γνωστά ως "ομοσπονδιακά κεφάλαια", η σχετική αγορά είναι η "αγορά ομοσπονδιακών κεφαλαίων" και το σχετικό επιτόκιο είναι το "επιτόκιο ομοσπονδιακών κεφαλαίων".
Η Fed δραστηριοποιείται στην αγορά ομοσπονδιακών κεφαλαίων και ελέγχει το επιτόκιό τους μέσω των αγορών και των πωλήσεών της. Αυτή είναι η κύρια δραστηριότητα της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς της Fed. Εάν η Fed επιθυμεί να μειώσει το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων, θα αγοράσει χρεόγραφα βραχείας λήξης, όπως κρατικά ομόλογα από τράπεζες, σε αντάλλαγμα για τα δολάρια που αυτές οι τράπεζες θα χρειαστούν για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις αποθεματικών. Τέτοιες αγορές αυξάνουν την τιμή αυτών των κεφαλαίων, γεγονός που με τη σειρά του μειώνει την απόδοση.
Κίνδυνοι από την απώλεια ανεξαρτησίας της Fed
Κίνδυνος μαζικής απόσυρσης καταθέσεων: Όταν οι πολίτες καταθέτουν δολάρια σε έναν τραπεζικό λογαριασμό, η τράπεζα δανείζει αυτά τα δολάρια σε κάποιον άλλο, προκειμένου να αποκομίσει κέρδος. Ως εκ τούτου, η τράπεζα δεν θα έχει αρκετά δολάρια στη διάθεσή της, αν ο καταθέτης αποφασίσει να τα αποσύρει. Αν αρκετοί καταθέτες ανησυχούν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο, υπάρχει κίνδυνος μαζικής απόσυρσης καταθέσεων από την τράπεζα, με αποτέλεσμα την πτώχευσή της. Το 2023, αυτό συνέβη στη Silicon Valley Bank.
Κίνδυνος πληθωρισμού: Η Fed λειτουργεί άμεσα με το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων και, μέσω των πράξεων της Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς, μπορεί να μειώσει το επιτόκιο. Ένα χαμηλότερο επιτόκιο θα μειώσει τις μελλοντικές πληρωμές τόκων που θα πραγματοποιήσει το Υπουργείο Οικονομικών για το χρέος του, θα τονώσει το επιτόκιο των στεγαστικών δανείων και, γενικά, θα τονώσει την οικονομία των ΗΠΑ.
Οι τράπεζες που είναι μέλη του συστήματος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ συνεργάζονται με τη Fed. Όταν η Fed αγοράζει χρεόγραφα βραχείας λήξης από μια τράπεζα, πιστώνει τον λογαριασμό σε δολάρια αυτής της τράπεζας, επιτρέποντάς της να αυξήσει το ποσό που μπορεί να δανείσει. Η χορήγηση δανείων είναι μια σημαντικά κερδοφόρα δραστηριότητα για τις τράπεζες. Το αποτέλεσμα είναι ότι αυξάνεται η προσφορά χρήματος.
Εάν η προσφορά χρήματος αυξάνεται ταχύτερα από την οικονομική παραγωγή και οι άνθρωποι ξοδεύουν αυτά τα χρήματα αντί να τα κρατούν, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι πληθωρισμός: πάρα πολλά χρήματα θα κυνηγούν λίγα αγαθά. Τότε η πραγματική αξία των δολαρίων, δηλαδή η αγοραστική τους δύναμη, μειώνεται.
Συστημικός κίνδυνος: Ο συνδυασμός χαμηλών επιτοκίων και μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας ενθαρρύνει την κερδοσκοπία και την απερίσκεπτη ανάληψη κινδύνων. Αυτό συνήθως οδηγεί σε αλληλένδετες συμφωνίες χρέους, έτσι ώστε η αθέτηση υποχρεώσεων από έναν βασικό συμμετέχοντα στην αγορά να προκαλεί μια αλυσιδωτή αθέτηση υποχρεώσεων από άλλους συμμετέχοντες, των οποίων η ικανότητα να καλύψουν τις δικές τους υποχρεώσεις βασιζόταν σε μέρη που έχουν αθετήσει ήδη τις δικές τους υποχρεώσεις. Οι αλληλένδετες σχέσεις σημαίνουν ότι οι κίνδυνοι είναι συστημικοί και καθιστούν το σύστημα πιο ευάλωτο σε μια χρηματοπιστωτική κρίση.
Κίνδυνος αθέτησης πληρωμών: Υπάρχει κίνδυνος το Υπουργείο Οικονομικών να αθετήσει τις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα τα δολάρια, δηλαδή τα γραμμάτια της Fed, να χάσουν την αξία τους. Η πιθανότητα μιας τέτοιας αθέτησης δεν είναι μηδενική. Τον Μάιο του 2023, ένα πολιτικό αδιέξοδο οδήγησε το Κογκρέσο να "φλερτάρει" με την πιθανότητα αθέτησης των υποχρεώσεών του, μη αυξάνοντας το όριο του ομοσπονδιακού χρέους. Δύο χρόνια μετά, η Moody's υποβάθμισε το αξιόχρεο των ΗΠΑ από Aaa σε Aa1, αποδίδοντας την υποβάθμιση στον συνδυασμό μεγάλου δημοσιονομικού ελλείμματος, υψηλού χρέους και υψηλού κόστους εξυπηρέτησης αυτού του χρέους σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων.
Νομισματικός κίνδυνος: Το αμερικανικό δολάριο είναι το κύριο αποθεματικό νόμισμα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι οι κεντρικές τράπεζες ξένων χωρών έχουν στην κατοχή τους πολλά αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Πολλά εμπορεύματα, όπως το πετρέλαιο, τιμολογούνται και συναλλάσσονται σε δολάρια. Οι αμερικανικές χρηματοπιστωτικές εταιρείες βρίσκονται στο επίκεντρο της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής δραστηριότητας. Το γεγονός αυτό έχει καταστήσει τις κυρώσεις ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής.
Το δολάριο βρίσκεται στο επίκεντρο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος όχι μόνο γιατί οι ΗΠΑ είναι ο πιο ενεργός παράγοντας στο παγκόσμιο εμπόριο, αλλά γιατί είναι ένα περιουσιακό στοιχείο που προσφέρει ασφάλεια λόγω της ισχυρής απόδοσης της αμερικανικής οικονομίας, με χαμηλό πληθωρισμό και σταθερό χρηματοπιστωτικό τομέα.
Όταν η Fed εργαλειοποιείται από τον προέδρο
Ο Τραμπ ασκεί πιέσεις στη Fed για να μειώσει τα επιτόκια. Η Fed αντιστέκεται. Ωστόσο, οι δύο τελευταίες εκθέσεις για την αγορά εργασίας στις ΗΠΑ έδειξαν ότι η αγορά εργασίας των ΗΠΑ επιβραδύνεται και, ως αποτέλεσμα, η Fed έχει δώσει σημάδια ότι σύντομα θα μειώσει το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων.
Ωστόσο, κάνοντας ακόμη ένα βήμα προς την κατεύθυνση της μετατροπής των ΗΠΑ σε αυταρχικό καθεστώς, ο Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να αναλάβει τον έλεγχο της Fed. Έχει δηλώσει ανοιχτά ότι η Fed έχει διατηρήσει τα επιτόκια σε πολύ υψηλά επίπεδα για πολύ καιρό. Πιέζει τον Πάουελ να παραιτηθεί. Προσπαθεί να απολύσει το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Fed, Λίζα Κουκ, υποστηρίζοντας ότι έχει διαπράξει απάτη με υποθήκες. Με τη σειρά της, η Κουκ τον έχει μηνύσει, λέγοντας ότι δεν έχει τη νομική εξουσία να την απολύσει. Την περασμένη εβδομάδα, πρότεινε τον Στίβεν Μιράν, επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων του, για να καλύψει μια κενή θέση στο ΔΣ της Fed. Ωστόσο, ο Μιράν δεν θα παραιτηθεί από την εκτελεστική εξουσία, αλλά θα πάρει προσωρινή άδεια, δημιουργώντας έτσι τη δυνατότητα άμεσης επίσημης επικοινωνίας μεταξύ Τραμπ και του ΔΣ της Fed.
Μια Fed που ελέγχεται από τον πρόεδρο θα διογκώσει όλους τους κινδύνους που περιγράψαμε ήδη. Η Fed αφενός χρησιμοποιεί τη νομισματική πολιτική για να σταθεροποιήσει τον πληθωρισμό, ενώ παράλληλα προχωρά σε κινήσεις για να διατηρείται η ανεργία σε χαμηλά επίπεδα. Αφετέρου ρυθμίζει τον συστημικό κίνδυνο στις χρηματοπιστωτικές αγορές με στόχο τη σταθερότητα. Ο Μπεν Μπερνάνκι, πρόεδρος της Fed κατά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, δήλωσε ότι το πιο σημαντικό μάθημα που πήρε από την κρίση ήταν ότι η ρυθμιστική λειτουργία είναι εξίσου σημαντική με τη νομισματική πολιτική.
Η επιθετική νομισματική πολιτική και το χαλαρό ρυθμιστικό περιβάλλον μπορεί να τονώσουν βραχυπρόθεσμα την οικονομία, αλλά μακροπρόθεσμα σπέρνουν τον σπόρο της αστάθειας. Επειδή οι πρόεδροι έχουν βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, με βάση τους εκλογικούς κύκλους, τείνουν να επικεντρώνονται στο άμεσο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα, και ίσως ο κόσμος, είναι επιρρεπής στο να πληρώσει υψηλό τίμημα μακροπρόθεσμα – αν ο πρόεδρος Τραμπ πετύχει τον σκοπό του.
Η ύπαρξη μιας ανεξάρτητης Fed είναι σαν να υπάρχει ένας ενήλικας σε ένα δωμάτιο με παιδιά, για να λαμβάνει ορθολογικές αποφάσεις αντί για συναισθηματικές. Η απώλεια της ανεξαρτησίας της Fed είναι σαν να δίνεται ελεύθερο πεδίο σε συναισθηματικές, παράλογες αποφάσεις.
Μακροπρόθεσμα, η επεκτατική νομισματική πολιτική φέρνει πληθωρισμό. Ενώ βραχυπρόθεσμα επηρεάζει πτωτικά τα επιτόκια, η αύξηση του πληθωρισμού έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο των επιτοκίων. Αυτό συνέβη με τα επιτόκια στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970.
Ο συνδυασμός υψηλού πληθωρισμού και υψηλών επιτοκίων, σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο, καθιστά τη κατοχή περιουσιακών στοιχείων σε δολάρια λιγότερο ελκυστική - εξέλιξη που θα οδηγήση στην υποτίμηση του αμερικανικού νομίσματος.
Οι δασμολογικές πολιτικές του Τραμπ επιχειρούν να αναδιαμορφώσουν τα παγκόσμια εμπορικά πρότυπα. Όπως επισημαίνει ο Καναδός πρωθυπουργός Μαρκ Κάρνι, μέσω των δασμών, ο Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να υιοθετήσει ο οικονομικός τομέας των ΗΠΑ τον μερκαντιλισμό ως οικονομικό σύστημα. Ο μερκαντιλισμός συνεπάγεται εμπορικό πλεόνασμα, υψηλούς δασμούς και μια βιομηχανική πολιτική που ευνοεί συγκεκριμένους τομείς.
Ο υπόλοιπος κόσμος αντιδρά στους δασμούς του Τραμπ και, μακροπρόθεσμα, οι εμπορικές συναλλαγές με τις ΗΠΑ θα μειωθούν. Αυτή η εξέλιξη θα υποβαθμίσει την αξία του δολαρίου στις παγκόσμιες εμπορικές δραστηριότητες. Όπως έχει επανειλημμένα επισημάνει ο θρύλος των hedge fund Ρέι Ντάλιο, η μείωση της χρήσης του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος αποτελεί παράμετρο μιας μεταβαλλόμενης παγκόσμιας τάξης. Οι δασμοί του Τραμπ αυξάνουν τον κίνδυνο η Κίνα να διαδεχθεί τις ΗΠΑ ως παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη.
Ο συνδυασμός κρυπτονομισμάτων και αυταρχισμού φέρνει έναν νέο κίνδυνο. Οι ανταγωνιστές του δολαρίου είναι το κινεζικό γουάν και τα κρυπτονομίσματα. Ο Τραμπ και η οικογένειά του έχουν πλέον μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα στην αγορά των crypto. Επιπλέον, οι αυταρχικοί ηγέτες έχουν την τάση να θέτουν τα προσωπικά τους συμφέροντα πάνω από τα συμφέροντα των χωρών τους Ο συνδυασμός αυτός είναι ένας ακόμη παράγοντας που αυξάνει τον κίνδυνο υποβάθμισης του δολαρίου.
Το υψηλό ομοσπονδιακό έλλειμμα μπορεί να συμβάλει στην αποδυνάμωση του δολαρίου. Στο παρελθόν ο Τραμπ έχει προβεί σε τολμηρές, αντισυμβατικές κινήσεις. Η πολιτική του για τους δασμούς είναι ένα παράδειγμα. Η αθέτηση πληρωμών χρέους, που κάποτε ήταν αδιανόητη, αποτελεί πλέον έναν πιθανό μακροπρόθεσμο κίνδυνο. Ας μην ξεχνάμε ότι η προσωπική ιστορία του Τραμπ στο επιχειρείν περιλαμβάνει αρκετές περιπτώσεις αθέτησης πληρωμών δανείων.
Σημειώνεται πως το δημοσιονομικό έλλειμμα μιας χώρας χρηματοδοτείται από δύο πηγές:
1. τις εγχώριες καθαρές αποταμιεύσεις, δηλαδή τις αποταμιεύσεις μείον τις επιχειρηματικές επενδύσεις, και
2. τα δάνεια από το εξωτερικό, που είναι το αρνητικό του πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (εξαγωγές μείον εισαγωγές).
Το ομοσπονδιακό έλλειμμα των ΗΠΑ ανέρχεται σήμερα σε περίπου 7% του ΑΕΠ. Ο Ντάλιο προειδοποίησε ότι μέσα στα επόμενα τρία χρόνια το έλλειμμα θα πρέπει να μειωθεί στο 3% του ΑΕΠ. Διαφορετικά, οι τόκοι του δημόσιου χρέους θα καταστούν η κυρίαρχη δαπάνη του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και θα επιβαρύνουν σημαντικά την οικονομία των ΗΠΑ.
Ο προϋπολογισμός του Τραμπ για το 2025, που ψηφίστηκε μέσω του νομοσχεδίου "One Big Beautiful Bill", αυξάνει το ομοσπονδιακό έλλειμμα. Εάν το έλλειμμα παραμείνει υψηλό και ο Τραμπ καταφέρει να μετατρέψει το εμπορικό έλλειμμα σε εμπορικό πλεόνασμα, τότε η θεμελιώδης μακροοικονομική σχέση απαιτεί την αύξηση των καθαρών αποταμιεύσεων. Για να συμβεί αυτό, οι αποταμιεύσεις θα πρέπει να αυξηθούν κατακόρυφα ή οι επενδύσεις θα πρέπει να μειωθούν δραματικά, ή και τα δύο. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος οι επιπτώσεις στην οικονομία των ΗΠΑ να είναι πολύ αρνητικές – στη καλύτερη περίπτωση θα έχουμε στασιμοπληθωρισμό, στη χειρότερη θα έχουμε παρατεταμένη ύφεση.
