Από το 1991, όταν και απέκτησε την ανεξαρτησία του, το Τουρκμενιστάν έχει προσελκύσει ελάχιστες φορές την προσοχή λόγω του ακραίου επιπέδου απομόνωσής του από τον έξω κόσμο, ο οποίος ανταγωνίζεται αυτόν της Βόρειας Κορέας. Ως αποτέλεσμα αυτής της στάσης, οι εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας παραμένουν υπό ομίχλη. Όπως γράφει ο Paul Goble, για το Jamestown Foundation, η Ασγκαμπάτ παραμένει αποφασισμένη να παραμείνει σε αυτή τη θέση, καθώς αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα φτώχειας και την απειλή μιας ισλαμιστικής εξέγερσης από το Αφγανιστάν, που προκαλούν φόβους ότι σχεδόν οποιαδήποτε αλλαγή στο σύστημα θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την κατάσταση. Αυτό είναι πιθανότατα λόγω της πολυσυζητημένης πολιτικής της Ασγκαμπάτ για αυστηρή ουδετερότητα, μια αρχή που κατοχυρώνεται στο σύνταγμα αυτής της χώρας της Κεντρικής Ασίας που την εμπόδισε να ενταχθεί είτε σε οργανισμούς υπό την ηγεσία της Μόσχας, όπως ο Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), είτε υπό την ηγεσία της Άγκυρας, όπως ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών (OTS).
Με νέο πρόεδρο φέτος - ο Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ αντικατέστησε τον πατέρα του Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ τον Μάρτιο του 2022 - το ίδιο το Τουρκμενιστάν έχει γίνει πιο ενεργό διεθνώς. Εν μέρει, φυσικά, αυτό αντανακλά αυτό που ορισμένοι βλέπουν ως τις προσπάθεια του νέου ηγέτη να οικοδομήσει τη δική του εξουσία και να ξεφύγει, εν μέρει, από τη σκιά του πατέρα του. Αλλά ένας πιο σημαντικός παράγοντας κινήτρων προέρχεται από το εξωτερικό, το αποτέλεσμα των προσπαθειών δυνάμεων που κυμαίνονται από την Κίνα και το Ιράν μέχρι την Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση να σύρουν το Ασγκαμπάτ στις τροχιές επιρροής τους. Η Κίνα, το Ιράν και το Αφγανιστάν έχουν κάνει εισβολές στο Ασγκαμπάτ, με το Πεκίνο να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένο, ενώ η Τεχεράνη και η Καμπούλ κάνουν επίσης βήματα προόδου. Αλλά οι πιο σημαντικές κινήσεις σε αυτή τη γεωπολιτική σκακιέρα ήταν αυτές της ΕΕ και της Τουρκίας - και οι προσπάθειες της Μόσχας να αντιμετωπίσει τις προσεγγίσεις τους.
Αυτές οι κινήσεις ήρθαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τις τελευταίες μέρες. Στις 6 και 7 Δεκεμβρίου, ο υπουργός Εξωτερικών του Τουρκμενιστάν Ρασίντ Μερέντοφ συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ, ο οποίος τόνισε ότι η Μόσχα θεωρεί την Ασγκαμπάτ ως "τον πιο στενό μας φίλο και στρατηγικό εταίρο", λόγια που ανταπέδωσε ο Μερέντοφ. Ωστόσο, σε ένδειξη ότι η Μόσχα δεν σημείωσε μεγάλη πρόοδο στις ελπίδες της να συμπεριλάβει το Τουρκμενιστάν στον CSTO ή στην Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα, η συνάντηση ολοκληρώθηκε με συμφωνίες μόνο για μικρά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των ανταλλαγών φοιτητών και του ανοίγματος εκπροσώπησης για τους εθνικούς σιδηροδρομικούς οργανισμούς της μιας χώρας στην άλλη.
Στη συνέχεια, στις 11 Δεκεμβρίου, η Τέρχι Χακάλα, ο Φινλανδός διπλωμάτης που υπηρετεί ως ειδικός εκπρόσωπος της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, ταξίδεψε στην Ασγκαμπάτ για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της Παγκόσμιας Ημέρας Ουδετερότητας. Ενώ εκεί, όπως τόνισε η Ασγκαμπάτ, η Χακάλα συζήτησε με τους Τουρκμένους οικοδεσπότες της μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων που επικεντρώνονται όλα στην επέκταση των δεσμών μεταξύ του Τουρκμενιστάν και της ΕΕ, επαναπροσδιορίζοντας έτσι τη φύση της ουδετερότητας ενώ παράλληλα τη γιορτάζει, μια προσέγγιση που έρχεται σε άμεση αντίθεση με τη μέθοδο της Μόσχας.
Στις 14 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος Μπερντιμουχαμέντοφ μαζί με τον πατέρα του, τον πρώην πρόεδρο, φιλοξένησαν τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ σε ένα θέρετρο στις ακτές της Κασπίας. Αυτή η σύνοδος κορυφής, η οποία ήταν αρχικά προγραμματισμένη για πριν από περισσότερο από ένα χρόνο, αλλά καθυστέρησε, έχει ανησυχήσει τη Μόσχα, η οποία φοβόταν ότι θα γινόταν αφορμή ώστε η Τουρκία να αποκτήσει πιο στέρεη βάση στην Κεντρική Ασία σε βάρος της Ρωσίας. Η Μόσχα ανησυχεί τόσο για το ενδεχόμενο η Τουρκία να εξασφαλίσει τη συμφωνία της Ασγκαμπάτ να ενταχθεί στο OTS και για την πιθανή επέκταση της ροής του φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν μέσω της Κασπίας προς την Τουρκία - αντί προς το νότο κατά μήκος του Ιράν όπως προτιμά το Κρεμλίνο.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν δεν πέτυχαν όλα όσα ήθελαν. Το Τουρκμενιστάν απέφυγε να δεσμευτεί να ενταχθεί στο OTS, οδηγώντας σε αγαλλίαση τη Μόσχα. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες των Ρώσων σχολιαστών να υποβαθμίσουν τη σημασία της συνόδου, οι τρεις συμφώνησαν να επεκτείνουν τις προηγούμενες προσπάθειες για τη μεταφορά περισσότερου φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν προς τα δυτικά μέσω της Κασπίας, παρακάμπτοντας έτσι τη Ρωσία και βοηθώντας την Τουρκία να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή. Και ενώ οι παρατηρητές της Μόσχας θεώρησαν ότι η Ασγκαμπάτ είχε οργανώσει τη συνάντηση για να ανταποκρίνεται άμεσα στην Ημέρα της Ουδετερότητας και έτσι να επιβεβαιώσει εκ νέου την ανεξαρτησία της χώρας, το μέρος στο οποίο πραγματοποιήθηκε η συνάντηση μπορεί να είναι πιο σημαντικό από πότε.
Συμβολικά, η συνάντηση για την Κασπία δείχνει ότι η Ασγκαμπάτ κοιτάζει προς τα δυτικά παρά προς τα βόρεια προς τη Ρωσία ή προς το νότο προς το Ιράν. Και πρακτικά, αυτή η τοποθεσία εφιστά ιδιαίτερη προσοχή τόσο στην επίλυση των διαφορών για τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου μεταξύ Μπακού και Ασγκαμπάτ όσο και στην αυξανόμενη ισχύ του ναυτικού του Τουρκμενιστάν στον Νότιο Καύκασο, όπου γίνεται αρκετά ισχυρό ώστε να αμφισβητήσει τη μακροχρόνια κυριαρχία της Ρωσίας με τον Στόλο της Κασπίας. Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι, γεωπολιτικά, το Τουρκμενιστάν σήμερα παίζει περισσότερο από ποτέ.
Αυτό πρέπει να είναι θέμα ανησυχίας για τη Μόσχα, η οποία εδώ και καιρό υποστηρίζει την ουδετερότητα του Τουρκμενιστάν ως τον ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών της να εμποδίσει οποιαδήποτε επέκταση της τουρκικής επιρροής στην Κεντρική Ασία. Σε τελική ανάλυση, εάν η Ασγκαμπάτ δεν ενταχθεί στα τουρκικά σχέδια, θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την Άγκυρα να προβάλει ισχύ στην περιοχή, ενώ θα διευκολύνει το Κρεμλίνο να συνεχίσει να εφαρμόζει την παραδοσιακή του προσέγγιση "διαίρει και βασίλευε".
Στον απόηχο των τριών συναντήσεων στις οποίες συμμετείχαν οι ηγέτες του τις τελευταίες 10 ημέρες, το Τουρκμενιστάν φαίνεται πιθανό να συνεχίσει να επιμένει ότι είναι ουδέτερο, ώστε να μην εξοργίσει τη Μόσχα. Ωστόσο, η Ασγκαμπάτ είναι βέβαιο ότι θα επαναπροσδιορίζει όλο και περισσότερο αυτή τη θέση, ώστε να σημαίνει ότι θα κοιτάξει πέρα από το Κρεμλίνο για εταίρους. Αυτό θα ήταν αποδεκτό στις περισσότερες πρωτεύουσες, αλλά δεν θα γίνει στη Μόσχα, η οποία όχι μόνο θέλει το Τουρκμενιστάν να παραμείνει ουδέτερο αλλά και να το κάνει με τον τρόπο που προτιμά η Ρωσία. Το γεγονός ότι αυτό μπορεί να μην είναι πλέον εφικτό θέτει τις βάσεις για δυνητικά δραματικές κινήσεις στο εγγύς μέλλον, κινήσεις που θα αναγκάσουν τον κόσμο να δώσει προσοχή στο Τουρκμενιστάν πολύ πιο στενά από ό,τι στο παρελθόν.
Διαβάστε ακόμα:
