Του Andrew Leahey
Η Πορτογαλία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια απειλή για τη μελλοντική της ευημερία: το brain drain ιδίως μεταξύ του νεαρότερου εργατικού δυναμικού. Την τελευταία δεκαετία, χιλιάδες νέοι και μορφωμένοι Πορτογάλοι εγκατέλειψαν τη χώρα αναζητώντας ευκαιρίες σε άλλα κράτη της Ευρώπης. Αιτίες: τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, οι χαμηλοί μισθοί και η αγορά κατοικίας που γίνεται όλο και πιο απρόσιτη κυρίως για τους νέους.
Στην προσπάθειά της να αντιστρέψει αυτή την τάση, η πορτογαλική κυβέρνηση προτείνει ένα καινοτόμο σχέδιο. Ειδικότερα προσφέρει στους νέους εργαζόμενους μια δεκαετία φορολογικών ελαφρύνσεων, όπου μεταξύ άλλων δεν θα πληρώνουν φόρο εισοδήματος για έναν χρόνο. Η κυβέρνηση ευελπιστεί πως το ευνοϊκό φορολογικό πλαίσιο θα συμβάλλει ώστε να παραμείνουν οι ταλαντούχοι Πορτογάλοι στη χώρα και θα αναδείξει την Πορτογαλία ως ελκυστικό τόπο για τους νέους επαγγελματίες. Η επιτυχία των μέτρων μέλλεται να φανεί, καθώς η χώρα έχει να αντιμετωπίσει παράλληλα πολύπλοκα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα.
Φορολογικά κίνητρα
Στο επίκεντρο της στρατηγικής βρίσκεται ένα 10ετές σύστημα φορολογικών κινήτρων για άτομα ηλικίας κάτω των 35 ετών. Το σχέδιο προβλέπει για το πρώτο έτος εργασίας 100% φοροαπαλλαγή για τους εργαζόμενους με ετήσιο εισόδημα έως 28.000 ευρώ. Για το δεύτερο έως το τέταρτο έτος, η φοροαπαλλαγή μειώνεται στο 75%. Για το πέμπτο έως το έβδομο έτος εργασίας η φοροαπαλλαγή είναι στο 50% και τα τρία τελευταία έτη στο 25%.
Με τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των νέων εργαζομένων, η κυβέρνηση στοχεύει να αντιμετωπίσει τους δύο σημαντικότερους παράγοντες που ωθούν τους νέους να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό: την υψηλή φορολογία και τους χαμηλούς μισθούς. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων που θα επωφεληθούν από αυτό το σχέδιο ανέρχεται σε 350.000 έως 400.000. Το ποσοστό ανεργίας των νέων στην Πορτογαλία μειώθηκε ελαφρώς τα τελευταία χρόνια, παρ' όλα αυτά παραμένει από τα υψηλότερα στην Ευρώπη.
Αντιπολίτευση
Το σχέδιο της πορτογαλικής κυβέρνησης παρουσιάστηκε εν μέσω πολιτικών διαπραγματεύσεων και ενός σκηνικού αβεβαιότητας. Ο κεντροδεξιός συνασπισμός του πρωθυπουργού Λουίς Μοντενέγκρο δεν διαθέτει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και ως εκ τούτου έχει οδηγηθεί σε συνεργασίες με τα κόμματα της αντιπολίτευσης για να περάσει φορολογικά νομοσχέδια.
Ειδικότερα, ο Μοντενέγκρο χρειάστηκε να συνεργαστεί με τους Σοσιαλιστές. Αρχικά η κυβέρνηση πρότεινε έναν ενιαίο φορολογικό συντελεστή 15% για τους νέους εργαζόμενους - έτσι, το τελικό μοντέλο σταδιακής μείωσης των φοροαπαλλαγών θεωρείται συμβιβασμός μεταξύ των δύο κομμάτων.
Το τρίτο σε δύναμη κοινοβουλευτικό κόμμα, το ακροδεξιό Chega, τάσσεται υπέρ των φοροαπαλλαγών, αλλά είναι ανοιχτά δηλωμένος πολιτικός αντίπαλος της κυβέρνησης Μοντενέγκρο. Η πολιτική πραγματικότητα που απαιτεί συμβιβασμούς και συναινέσεις θέτει εμπόδια στην τελική βιωσιμότητα του προτεινόμενου σχεδίου.
Ένα σύνθετο πρόβλημα
Ακόμη και αν η πρόταση υπερψηφιστεί, στο πλαίσιο του Προϋπολογισμού για το 2025, οι αιτίες του brain drain παραμένουν. Παρά την πρόσφατη μείωση του ποσοστού ανεργίας στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, περίπου το 1/4 των νέων είναι χωρίς δουλειά στην Πορτογαλία, συνθήκη που τους αναγκάζει να αναζητούν καλύτερες προοπτικές απασχόλησης στο εξωτερικό.
Η μισθολογική στασιμότητα αποτελεί ένα μόνιμο πρόβλημα. Καθώς το κόστος ζωής διαρκώς αυξάνεται, ιδίως σε αστικές περιοχές όπως η Λισαβόνα και το Πόρτο, εν μέρει λόγω των "ψηφιακών νομάδων" και των ξένων επενδύσεων, το αποτέλεσμα είναι η αυξανόμενη εντείνεται και η ανασφάλεια. Τα προγράμματα "Χρυσή Βίζα" ή "Cashport" που δίνουν άδεια παραμονής σε ξένους πολίτες με αντάλλαγμα την αγορά ακινήτου ή κάποια επένδυση στην Πορτογαλία, έχουν επιβαρύνει την αγορά κατοικίας.
Πρόσφατα, η μη οικονομικά προσιτή στέγαση ήταν η αφορμή για διαδηλώσεις διαμαρτυρίας σε όλη τη χώρα, με τους νέους να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για ένα σύστημα που φαίνεται να "προτιμά" τους ξένους επενδυτές από τους ίδιους τους πολίτες του. Σε αριθμούς η μαζική έξοδος των νέων Πορτογάλων από τη χώρα την περίοδο 2008-2023 αφορά περισσότερους από 360.000 που αναζήτησαν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές στο εξωτερικές.
Οι νέες φοροελαφρύνσεις στοχεύουν να αντιστρέψουν αυτή την τάση, αλλά μένει να δούμε αν μια απλή και με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα λύση μπορεί να αντιμετωπίσεις τις βασικές αιτίες για τη "φυγή μυαλών" από τη χώρα.
Μια γρήγορη λύση έναντι μιας μακροπρόθεσμης
Η δομή του προτεινόμενου φορολογικού συστήματος της Πορτογαλίας -με βάση την ηλικία, το εισόδημα και περιορισμένο σε μια δεκαετή περίοδο- υποδηλώνει ότι η κυβέρνηση θεωρεί το στοπ στο brain drain ως ένα σχετικά βραχυπρόθεσμο σχέδιο.
Εστιάζοντας στους νέους που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, η κυβέρνηση επιχειρεί να ανακόψει τη φυγή των ταλέντων και να ενθαρρύνει όσους έχουν ήδη φύγει να επιστρέψουν στην Πορτογαλία. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμα οφέλη, αλλά εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον μπορεί να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα, διαρθρωτικά προβλήματα που κρύβονται πίσω από τη μετανάστευση των νέων.
Οι φοροελαφρύνσεις από μόνες τους δεν θα λύσουν το πρόβλημα εάν οι νέοι δεν έχουν επαρκείς ευκαιρίες για εγχώρια απασχόληση. Η κυβέρνηση θα πρέπει ταυτόχρονα να επικεντρωθεί στη δημιουργία ενός οικονομικού περιβάλλοντος που θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την καινοτομία, ιδίως σε εκείνους τους κλάδους που μπορούν να προσφέρουν υψηλής ποιότητας και υψηλής αμοιβής θέσεις εργασίας.
Αλλά η προώθηση αυτής της ανάπτυξης είναι γεμάτη δυσκολίες - χωρίς προσεκτική διαχείριση, οι προσπάθειες για την προσέλκυση επενδύσεων μετατρέπονται γρήγορα σε εγχειρήματα κέρδους για τις πολυεθνικές. Υπερβολικά γενναιόδωρα ή εσφαλμένα στοχευμένα κίνητρα ή/και κανονισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου οι ξένες εταιρείες θα αποκομίζουν κέρδη χωρίς να τα επαναεπενδύουν στις τοπικές κοινότητες, με αποτέλεσμα να μην βελτιωθεί μακροπρόθεσμα το βιοτικό επίπεδο του μέσου Πορτογάλου.
Στα επόμενα βήματα που θα ακολουθήσει η πορτογαλική κυβέρνηση, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα για την επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ προσέλκυσης των αναγκαίων επενδύσεων και διασφάλισης ότι οι κάτοικοι της Πορτογαλίας θα επωφεληθούν από την οικονομική ανάπτυξη. Η πρόκληση για την κυβέρνηση θα είναι να προσελκύσει και να διατηρήσει τα ταλέντα, προωθώντας παράλληλα ένα οικονομικό περιβάλλον που και θα καλλιεργεί το εγχώριο ταλέντο και θα παρέχει ευκαιρίες για μακροπρόθεσμη απασχόληση, χωρίς απλώς να κόβει επιταγές σε πολυεθνικές εταιρείες και να βελτιώνει τεχνητά την αγορά εργασίας για την επόμενη δεκαετία, δίχως να υπάρχει ένα σχέδιο μακράς διαρκείας.
Μετάφραση - επιμέλεια: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος
