Οι προσπάθειες για τη θέσπιση εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία στο πλαίσιο αμερικανικής πρωτοβουλίας για τον τερματισμό του πολέμου της Ρωσίας εναντίον της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας αντιμετωπίζουν δυσκολίες σχεδόν εξαρχής.
Αξιωματούχοι από τις ΗΠΑ, την Ουκρανία και την Ευρώπη έχουν ξεκινήσει τη διαμόρφωση προτάσεων για ένα μεταπολεμικό σχέδιο προστασίας της Ουκρανίας, μετά τη δήλωση αξιωματούχων του Λευκού Οίκου ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν εμφανίστηκε ανοιχτός σε "εγγυήσεις ασφαλείας τύπου Άρθρου 5" για το Κίεβο, σε αναφορά στη δέσμευση συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ, σημειώνει σε ρεπορτάζ - αναλυσή του το πρακτορείο Bloomberg.
Το Κρεμλίνο δεν έχει επιβεβαιώσει δημόσια ότι ο Πούτιν προέβη σε τέτοια δέσμευση στη σύνοδο κορυφής του με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στην Αλάσκα την περασμένη εβδομάδα. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε την Τετάρτη ότι η Ρωσία θα πρέπει να έχει λόγο στις ρυθμίσεις ασφαλείας για την Ουκρανία, στις οποίες θα μπορούσε επίσης να εμπλακεί η Κίνα. Λίγες ώρες αργότερα, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι απέκλεισε το Πεκίνο ως πιθανό εγγυητή της ειρήνης.
Ο Λαβρόφ επανέλαβε το αίτημα την Πέμπτη, λέγοντας ότι η Μόσχα είχε στηρίξει μια ουκρανική πρόταση στις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης λίγο μετά την εισβολή του 2022, που θα περιλάμβανε τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ — ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία — στις εγγυήσεις ασφαλείας.
Η Ρωσία υποστηρίζει εγγυήσεις "στη βάση της αρχής της συλλογικής ασφάλειας, των αρχών της αδιαίρετης ασφάλειας", είπε ο Λαβρόφ. "Οτιδήποτε άλλο, οτιδήποτε μονομερές είναι, φυσικά, μια απολύτως μάταιη επιχείρηση".
Αρκετοί ανώτεροι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και διπλωμάτες, μιλώντας υπό καθεστώς ανωνυμίας, εκτίμησαν τα σχόλια του Λαβρόφ ως προσπάθεια καθυστέρησης της διαδικασίας και εξέφρασαν αμφιβολίες ότι ο Πούτιν είναι πρόθυμος να κλείσει συμφωνία. Ο Τραμπ πιέζει για απευθείας συνομιλίες Πούτιν – Ζελένσκι ως το επόμενο βήμα της αμερικανικής προσπάθειας να τερματιστεί ο πόλεμος, που διανύει τον τέταρτο χρόνο του.
Ο Ζελένσκι και μια αντιπροσωπεία Ευρωπαίων ηγετών έσπευσαν τη Δευτέρα στον Λευκό Οίκο για συνομιλίες με τον Τραμπ, μετά την εντυπωσιακή υποδοχή του Πούτιν στη σύνοδο κορυφής και την εμφανή στροφή του Αμερικανού προέδρου προς τις ρωσικές θέσεις. Ο Τραμπ εγκατέλειψε την απαίτηση για συμφωνία κατάπαυσης του πυρός πριν τις διαπραγματεύσεις και δήλωσε ότι η Ουκρανία θα πρέπει να παραχωρήσει εδάφη στη Ρωσία ως μέρος μιας διευθέτησης.
Οι συνομιλίες στην Ουάσινγκτον κατέληξαν σε δέσμευση του Τραμπ, τουλάχιστον προς το παρόν, να συμμετάσχει σε εγγυήσεις ασφαλείας για οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία, αφήνοντας τη συζήτηση για εδαφικές ανταλλαγές της Ουκρανίας με τη Ρωσία για αργότερα.
Ο Ζελένσκι αντέδρασε στις δηλώσεις Λαβρόφ: "Δεν χρειαζόμαστε εγγυητές που δεν βοηθούν την Ουκρανία, και δεν τη βοήθησαν τη στιγμή που πραγματικά το χρειαζόμασταν", δήλωσε την Τετάρτη σε δημοσιογράφους στο Κίεβο.
Το 2022, η Μόσχα είχε πιέσει για εγγυήσεις που θα έδιναν ουσιαστικά στα κράτη-εγγυητές — συμπεριλαμβανομένων Ρωσίας και Κίνας — δικαίωμα βέτο στην παροχή βοήθειας προς την Ουκρανία αν δεχόταν επίθεση.
Ο Ζελένσκι επανέλαβε ότι είναι πρόθυμος να συναντήσει τον Πούτιν, ωστόσο απέκλεισε οποιαδήποτε συνάντηση στη Μόσχα και δήλωσε ότι οι συνομιλίες θα πρέπει να πραγματοποιηθούν σε "ουδέτερο ευρωπαϊκό έδαφος", αναφέροντας την Ελβετία, την Αυστρία και την Τουρκία ως πιθανές τοποθεσίες.
Ο Λαβρόφ φάνηκε να μετριάζει τις πιθανότητες για μια σύνοδο σε σύντομο χρόνο, λέγοντας την Πέμπτη ότι ο Πούτιν είναι έτοιμος να συναντήσει τον Ζελένσκι μόλις "όλα τα ζητήματα που απαιτούν εξέταση στο υψηλότερο επίπεδο θα έχουν μελετηθεί καλά".
Η ρωσική απαίτηση για παραχώρηση περιοχών
Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζ. Ντ. Βανς δήλωσε σε συνέντευξή του στο Fox News την Τετάρτη ότι οι διαπραγματεύσεις εστιάζουν στις εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία και τα εδάφη που θέλει να ελέγξει η Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων ουκρανικών περιοχών που δεν κατέχει ήδη.
Η Ρωσία έχει απαιτήσει από την Ουκρανία να παραχωρήσει τον ολόκληρο Ντονμπάς — τις επαρχίες Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, είχε αναφέρει νωρίτερα το Bloomberg. Αυτό θα έδινε στον Πούτιν μια νίκη που ο στρατός του δεν έχει καταφέρει να εξασφαλίσει από το 2014, σε μια περιοχή όπου η Ουκρανία διατηρεί ισχυρά οχυρωμένες άμυνες.
Η Ρωσία θα σταματούσε επίσης να προβάλλει νέες αξιώσεις σε τμήματα των περιοχών Ζαπορίζια και Χερσώνας που δεν ελέγχει, ουσιαστικά παγώνοντας τις γραμμές του μετώπου στις τρέχουσες θέσεις των δύο στρατών.
Παράλληλα με τις διπλωματικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου, η Ρωσία συνέχισε τους βομβαρδισμούς στην Ουκρανία. Εξαπέλυσε 614 πυραύλους και drones μέσα στη νύχτα, πλήττοντας πόλεις στη δυτική Ουκρανία κοντά στα σύνορα με Ουγγαρία και Πολωνία, με αποτέλεσμα τον θάνατο ενός ανθρώπου και τον τραυματισμό τουλάχιστον δώδεκα, σύμφωνα με τοπικούς αξιωματούχους.
Η Ουκρανία και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί της θεωρούν ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας καθοριστικό στοιχείο για την επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία, που ενδεχομένως θα επιτρέψει στο Κίεβο να συμβιβαστεί σε ζητήματα που προηγουμένως απέρριπτε.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συζητούν σχέδιο που προωθεί η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι, το οποίο θα υποχρεώνει τους συμμάχους του Κιέβου να αποφασίσουν μέσα σε 24 ώρες αν θα παράσχουν στρατιωτική βοήθεια σε περίπτωση μελλοντικής επίθεσης της Ρωσίας. Η πρόταση στοχεύει να διαμορφώσει μια δέσμευση συλλογικής άμυνας τύπου ΝΑΤΟ, χωρίς όμως να προβλέπει ένταξη της Ουκρανίας στη Συμμαχία.
Αβεβαιότητα γύρω από τις "παραχωρήσεις" του Πούτιν
Ο Λαβρόφ επανέλαβε τη μακροχρόνια θέση ότι τα συμφέροντα ασφάλειας της Μόσχας πρέπει να ληφθούν υπόψη σε οποιαδήποτε διευθέτηση. Η Ρωσία έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η Ουκρανία πρέπει να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες ένταξης στο ΝΑΤΟ και να υιοθετήσει καθεστώς ουδετερότητας. Έχει επίσης απορρίψει την παρουσία στρατευμάτων χωρών-μελών του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.
Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με το αν η Μόσχα έκανε όντως παραχωρήσεις στη συνάντηση Πούτιν – Τραμπ, όπως ισχυρίζονται οι ΗΠΑ ή αν η αμερικανική αντιπροσωπεία ενδέχεται να παρερμήνευσε το "ανοιχτό πνεύμα" του Πούτιν για εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία.
Αξιωματούχος του Λευκού Οίκου δήλωσε ότι ο Τραμπ και η ομάδα εθνικής ασφάλειας συνεχίζουν να συνομιλούν με Ρώσους και Ουκρανούς αξιωματούχους για μια διμερή συνάντηση που θα βάλει τέλος στις εχθροπραξίες, προσθέτοντας ότι δεν είναι προς το εθνικό συμφέρον να διαπραγματεύονται αυτά τα ζητήματα δημόσια.
Εκπρόσωπος του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ Στιβ Γουίτκοφ, ο οποίος παρακολούθησε τη σύνοδο και αποκάλυψε πρώτος ότι η Ρωσία είχε συμφωνήσει σε εγγυήσεις ασφαλείας τύπου Άρθρου 5 για την Ουκρανία, δεν σχολίασε το θέμα σε ερώτημα του πρακτορείου Bloomberg.
"Αυτό που λέει τώρα ο Λαβρόφ ότι έχει συμφωνήσει η Ρωσία δεν μπορεί να παρουσιαστεί σε καμία περίπτωση ως μείζονα παραχώρηση από πλευράς Μόσχας", ανέφερε ο Σεργκέι Ρατσένκο, ιστορικός του Ψυχρού Πολέμου και καθηγητής στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
Άλλος δυτικός αξιωματούχος είπε ότι έχει μεγαλύτερη σημασία τι αντιλήφθηκε ο Τραμπ από τη συνάντηση στην Αλάσκα, παρά τι ειπώθηκε πραγματικά στη διάρκεια των συνομιλιών. Η Μόσχα ίσως έκανε λάθος επιτρέποντας στον Τραμπ να εξετάσει την επέκταση εγγυήσεων ασφαλείας προς την Ουκρανία, πρόσθεσε.
Μετά την "αλλαγή παιχνιδιού" που ο Γουίτκοφ χαρακτήρισε ως παραχώρηση του Πούτιν, οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν για πρώτη φορά να συνεισφέρουν στη μεταπολεμική ασφάλεια της Ουκρανίας.
Ένα πακέτο εγγυήσεων θα μπορούσε να βασιστεί στο έργο της λεγόμενης Συμμαχίας των Προθύμων, μιας ευρωπαϊκής ομάδας με επικεφαλής το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία, που ενδεχομένως να περιλαμβάνει και πολυεθνική δύναμη. Ο Τραμπ έχει αποκλείσει την αποστολή αμερικανικών χερσαίων στρατευμάτων, έχει αφήσει ωστόσο ανοιχτό το ενδεχόμενο για παροχή αεροπορικής υποστήριξης.
Καθώς Ουκρανοί και Ευρωπαίοι ηγέτες συναντήθηκαν τη Δευτέρα με τον Τραμπ για να συζητήσουν το ζήτημα, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα απέρριψε τον ρόλο της συμμαχίας επί του εδάφους στην Ουκρανία.
"Επαναβεβαιώνουμε τη θέση μας περί κατηγορηματικής απόρριψης οποιουδήποτε σεναρίου που να περιλαμβάνει την εμφάνιση στρατιωτικού αποσπάσματος στην Ουκρανία με τη συμμετοχή χωρών-μελών του ΝΑΤΟ", είπε.
